'Так гавораць памiж сабою рыбы, - адказала ты мне, - якiя не могуць дастацца да дна; усё, што ў iх занадта глыбокае, яны называюць бяздонным i недасягальным.

А я толькi пераменлiвая i маю свой нораў, i ва ўсiм я жанчына, i зусiм не дабрадзейка.

I хоць вы, мужчыны, называеце мяне i 'глыбокаю', i 'вечнаю', i 'таямнiчаю', але вы заўсёды адорваеце нас сваiмi дабрачыннасцямi, - эх вы, дабрадзеi!'

Так смяялася яна, недаверлiвая; але я ёй не веру, не веру яе смеху, калi яна лiхасловiць сама сябе.

А калi я сам-насам гаварыў са сваёй дзiкай мудрасцю, яна гнеўна сказала мне: 'Ты жадаеш, iмкнешся i кахаеш - i таму толькi ты хвалiш Жыццё!'

Ледзь-ледзь не сказаў быў злосна ёй, угневанай, праўды; а нельга ж адказаць злосней, чым праўдаю сваёй мудрасцi.

Так яно ўсё памiж намi траiмi. Шчырым сэрцам люблю я толькi Жыццё i, сапраўды, найбольш тады, калi ненавiджу яго!

А што я прыхiльны да мудрасцi i часта нават аж занадта, - усё гэта таму, што ўжо ж вельмi яна мне нагадвае Жыццё!

Вочы Жыцця ў яе, усмешка i нават залатая вуда; што мне рабiць, калi яны такiя падобныя?

I калi аднойчы Жыццё спыталася: 'Хто яна, твая мудрасць?' - я палка адказаў: 'О! Мудрасць!

Прагнуць яе i не могуць насыцiцца, нiжуць вачыма яе покрывы, спрабуючы забрытаць у цянёты.

Цi прыгожая яна? Адкуль мне ведаць! Але i самым бывалым карасям яна прынада.

Яна зменлiвая i ўпартая; няраз я бачыў, як кусала яна сабе вусны i грэбенем наўмысна блытала валасы.

Магчыма, яна злая i iлжывая, i ва ўсiм - жанчына; але i калi бэсцiць сама сябе, нават тады здаецца сама спакушальнай'.

Калi я гэта сказаў Жыццю, яно злосна засмяялася i заплюшчыла вочы. 'Пра каго ты гаворыш? Цi не пра мяне?'

Нават калi праўда твая - хiба ж такое кажуць у вочы? Але раскажы мне пра мудрасць тваю!'

Ах, ты зноў расплюшчыла вочы, о любае Жыццё! I зноў мне здаецца, што я апускаюся ў невымерную глыбiню'.

Так спяваў Заратустра. А калi танец закончыўся i дзяўчаты разышлiся, засмуткаваў ён.

'Сонца даўно ўжо села, - сказаў ён нарэшце - на луг апала раса, ад лясоў вее халадок. Нешта невядомае акружыла мяне i задуменна пазiрае. Як! Ты яшчэ жывы, Заратустра?

Чаму? Навошта? Дзеля чаго? Дзе i як? Цi не вар'яцтва - жыць далей?

О сяброве мае, гэта вечар пытаецца ўва мне. Даруйце мне скруху маю!

Настаў вечар: даруйце мне, што ён настаў!'

Так сказаў Заратустра.

Хаўтурная песня

'Там маўклiвая выспа магiл; там магiлы маёй маладосцi. Туды занясу я вечназялёны вянок жыцця'.

Так думаючы сэрцам сваiм, плыў я па моры. О вобразы i вiдзежы маёй маладосцi! О позiркi любовi, вы, боскiя iмгненнi! Як хутка вы паўмiралi! Я спамiнаю вас сёння, як памiнаюць нябожчыкаў.

Ад вашых капцоў, любасныя нябожчыкi мае, чуюцца мне салодкiя пахошчы, якiя слязьмi заспакойваюць мне сэрца. Сапраўды, водар гэты хвалюе душу i дае палёгку самотнаму плыўцу.

Я ўсё яшчэ багацейшы за ўсiх i дагэтуль мне моцна зайздросцяць - я, самотнiк! Бо вы былi са мною, а я i дагэтуль з вамi: скажыце, каму яшчэ падалi з дрэва чырвоныя яблыкi, як мне?

Я ўсё яшчэ ваш спадкаемец, я - зямля, якая цвiце ў памяць пра вас яркiмi дзiкiмi цнотамi, о любасныя!

Мы былi створаныя адно аднаму, мiлыя далёкiя дзiвосы; i не як баязлiвыя птушкi наблiжалiся вы да мяне i да жаданняў маiх, не, як даверлiвыя да вернага!

Так, падобна мне, былi вы створаны на вернасць i пяшчотную вечнасць; цi павiнен я цяпер называць вас па iмёнах нявернасцi вашай, вы, боскiя позiркi i iмгненнi? Пакуль што я не ведаю iншых iмёнаў.

Сапраўды, зарана паўмiралi вы, уцекачы. Але не вы ўцяклi ад мяне, i не я ад вас, невiнаватыя мы адно перад адным у нявернасцi нашай.

Каб забiць мяне, душылi вас, спеўныя птушкi маiх спадзяванняў! Так, па вас, любасныя, злосць пускала заўсёды свае стрэлы, - каб пацэлiць мне ў самае сэрца!

I яны пацэлiлi! Бо вы заўсёды былi мне найблiжэй да сэрца; вы былi ўсё тое, чым валодаў я i што валодала мною, - таму i мусiлi вы памерцi такiмi маладымi!

У сама адчувальнае багацце маё пусцiлi стралу: у вас, чыя скура, быццам пяшчотлiвы пух, або, бадай што, - усмешка, якая памiрае ад аднаго позiрку!

Але я так скажу маiм ворагам: 'Што ёсць забойства чалавека ў параўнаннi з тым, што вы зрабiлi мне!

Вы ўчынiлi большае лiха, чым забойства; вы адабралi ў мяне незваротнае так я кажу вам, ворагi!

Вобразы маладосцi i любыя мне дзiвосы адабралi ў мяне, адабралi шчасных духам, таварышаў маiх гульняў! На памяць пра iх я кладу гэты вянок i шлю вам праклён!

Гэта праклён вам, мае ворагi! Бо скарацiлi вы маю вечнасць, - так у холадзе начы гасне гук! Iмгненнем была мая вечнасць, мiмалётнасцю божага позiрку!'

Калiсьцi, у шчасную часiну, абвясцiла мая чысцiня: 'Хай будзе мне боскiм усё жывое'.

Тады падступiлiся вы да мяне са сваiмi бруднымi хiмерамi; куды падзелася шчасная тая часiна?

'Усе днi хай будуць свяшчэнныя мне' - так казала калiсьцi мая маладосць; i праўда, гэта была прамова вясёлай мудрасцi!

Але тады вы ўкралi ў мяне мае ночы i прадалi iх за пакуты бессанi: куды падзелася тая вясёлая мудрасць?

Калiсьцi ў вобразах птушак я шукаў шчаслiвых прыкметаў: тады вы пусцiлi саву - злавесную пачвару - на мой шлях. О, дзе вы цяпер, мае пяшчотныя пошукi?

Калiсьцi я даў зарок адцурацца ад усякай агiды: тады вы ператварылi маiх блiзкiх i сваякоў у гнойныя струпы. Ах, што сталася тады з маiм высокiм зарокам?

Як сляпы, хадзiў я калiсьцi шчаснымi сцежкамi: тады вы накiдалi бруду на дарогу сляпому. I цяпер з'агiдзелi яму былыя сцяжынкi.

I калi я спраўдзiў сама цяжкае для сябе i ўжо святкаваў перамогу маiх пераадоленняў, вы прымусiлi енчыць тых, што любiлi мяне, кажучы, быццам я iм спрычынiў найбольшы боль.

Сапраўды, вы заўсёды рабiлi так: вы атруцiлi найсаладзейшы мой мёд i зглумiлi працу маiх сама руплiвых пчол.

Сама нахабных жабракоў слалi вы насустрач майму мiлажалю; сцiжмы невылечна бессаромных тлумiлiся заўсёды вакол спагады маёй. Так паранiлi вы дабрачынствы мае ў iх веры.

I калi я ахвяраваў сваiм сама святым, што меў, адразу i ваша 'пабожнасць' клала свае тлустыя дары: так што густым чадным дымам душылася маё сама святое.

I аднойчы схацелася мне танцаваць так, як яшчэ нiхто не танцаваў, - вышэй за нябёсы хацеў я лунаць у сваiм танцы. Тады падбухторылi вы майго любага спевака.

I заспяваў ён панылую, смутную песню; о, быццам злавесны рог затрубiў мне ў вушы!

Забойчы спявак - прылада зла, сама невiнаваты! Ужо я ўстаў, гатовы да свайго найлепшага танца; але сваёй мелодыяй ён забiў маё захапленне.

Толькi праз танец магу я выявiць сiмвалы i падабенствы сама высокiх рэчаў: i вось найвышэйшы сiмвал так i не адбiўся ў рухах майго цела!

Засталася нявыказаная i не знайшла выйсця мая найвышэйшая надзея! I памерлi вобразы i суцяшэннi маёй маладосцi!

Як перанёс я ўсё гэта? Як вылечыў i адолеў гэтыя раны? Як паўстала мая душа з гэтых магiл?

Так, ёсць у мне нешта неўмiручае, чаго нельга замкнуць у склеп, што здольнае ўзарваць нават скалы: гэта - мая воля. Моўчкi, не мяняючыся, праз гады.

Як i раней - сваiм ходам, але маiмi нагамi хоча iсцi мая воля; суровае i непераможнае адчуванне яе.

Толькi гэтая мая пята - непацэльная. Ты жывая i верная сабе, ты сама цярплiвая! I заўсёды прабiваешся цераз скляпы!