Так сказаў Заратустра.

Пра незаплямленае пазнанне

'Калi ўчора ўзыходзiў месяц, мне здалося, быццам ён хоча нарадзiць сонца: так шырока i цяжарна раскiнуўся ён на небасхiле.

Але ашукаў мяне гэты хлус сваёй цяжарнасцю; i я хутчэй паверу, што месяц мужчына, а не жанчына.

Але мала падобны i да мужчыны гэты нясмелы начны летуценнiк. Далiбог, з нядобрым сумленнем блукае ён па дахах.

Бо ён пажадлiвы i зайздрослiвы, гэты мнiшак; пажадлiвы да зямлi i ўцехаў кахання.

Не, не люблю я гэтага ката на даху! Агiдны мне кожны, хто падкрадваецца да прачыненых вокнаў!

Пабожна i маўклiва пераступае ён па зорных кiлiмах; але я не люблю такой цiхай мужчынскай хады, калi не звiняць шпоры!

Кожны сумленны крок сумленна папярэджвае; а кот прыпадае да зямлi i паўзе. Глянь, па-кашэчы прыпадаючы, паўзе i месяц.

Такое параўнанне я даю вам, датклiвыя крывадушцы, вам, 'чыстыя спазнавальнiкi'! Я называю вас пажаднiкамi.

I вы любiце зямлю i зямное: я добра вас разгадаў! Але сораам i нядобрае сумленне ў любовi вашай - вы падобныя да месяца!

Пагарджаць зямным намовiлi дух, а не нутробiну вашу, вось што наймацнейшае ў вас!

I вось духу вашаму брыдка, што ён падначальны вантробам i ўцякае ад свайго сораму на дарогi хлуснi i ашукi.

'Сама высокае было б мне, - так гаворыць сабе ваш схлусянелы дух, сузiраць жыццё без пахацiнства, а не па-сабачы - высалапiўшы язык.

Быць шчаслiвым у сузiраннi, з памерлай воляй, без прыступаў прагнасцi i сябелюбства, быць халодным i знэнджаным, але з п'янымi вачыма месяца!

Найлепшаю доляю было б мне любiць зямлю так, - спакушае сябе спакушаны, як любiць яе месяц, i толькi адным позiркам дакранацца да яе.

Менавiта гэта я называю незаплямленым пазнаннем, калi мне ад рэчаў нiчога не трэба, - толькi ляжаць перад iмi, як люстэрка з сотняй вачэй'.

О вы, датклiвыя крывадушцы i пахацiнцы! Вам бракуе нявiннасцi ў жаданнi: таму вы i хлусiце на яго!

Далiбог, не як стваральнiкi, вытворцы, не як радасныя станаўленцы любiце вы зямлю!

У чым нявiннасць? Яна там, дзе ёсць воля да зачацця. I ў таго найчысцейшая воля, хто хоча ствараць звыш сябе.

У чым прыгажосць? У тым, што я павiнен хацець усёй сваёй воляй; што я прагну любiць i загiнуць дзеля таго, каб вобраз не застаўся толькi вобразам.

Любiць i загiнуць: гэта спалучэнне - вечнае. Воля да любовi азначае гатоўнасць памерцi. Так кажу вам я, баязлiўцы!

Але ваш погляд, косы позiрк пакладанца, хоча называцца 'сузiраннем'! А тое, што можна абмацаць баязлiвым позiркам, ахрышчана ў вас iмем 'прыгожае'! О вы, плюгаўнiкi высокiх назоваў!

Але ў тым праклён ваш, незаплямленыя, чыстыя спазнавальнiкi, што вы нiколi нiчога не народзiце! Хоць i раскiньцеся, як парадзiхi, на небасхiле!

Праўда, у вашых вуснах цесна ад высокiх слоў. I што ж, мы павiнны паверыць, што i ў сэрцах вашых цесна ад высакародства, вы, хлусы?

А мае словы - грубыя, пагарджаныя, гаркавыя словы: я ахвотна падымаю тое, што падае пад стол на банкетах вашых.

I ўсё ж гэтымi словамi я магу вам казаць праўду, крывадушнiкi! Так, няхай едкiя пахошчы ракавiн i рыбiных касцей i калючае лiсце паказычуць вам ноздры!

Паганы пах заўсёды вакол вас i банкетаў вашых: вашымi пажадлiвымi думкамi, аблудамi i крыўляннем прасмердла паветра!

Майце ж адвагу паверыць сабе i нутробе сваёй! Хто не верыць сабе, той заўсёды хлусiць.

Абалонкаю божышча прыкрылiся вы, 'чыстыя': пад абалонкаю гэтаю схаваўся ваш агiдны кольчаты чарвяк.

Праўда, вы ашукваеце, 'сузiральнiкi'! Самога Заратустру абдурылi вы калiсьцi боскаю абалонкаю сваёю: не распазнаў ён пад ёю гадзючых колцаў.

Калiсьцi здалося мне, што нейкая боская душа гуляе ў гульнях вашых, вы, чыстыя пазнавальнiкi! Я тады лiчыў, што лепшага мастацтва за ваша няма!

Далячынь хавала ад мяне гадзючую нечысць i мярзотны смурод, i я не падазраваў, што там вывiнаецца пажадлiвая яшчарчына хiтрына.

Але я падышоў да вас блiжэй: i развiднела мне, а цяпер развiднела i вам скончылiся любоўныя залёты месяца!

Зiрнiце! Стаiць ён, заспеты на месцы, бледны, перад ранiшняй зарою!

Бо ўжо iдзе палаючае сонца, да зямлi хiлiцца каханне яго? Каханне сонца нявiннасць i жаданнi стваральнiка!

Зiрнiце, як нецярплiва падымаецца яно з-за мора! Цi ж не адчуваеце вы прагi i гарачага подыху яго кахання?

Яно прагне ўпiцца морам i падняць у сваю вышыню блакiтнасць яго; i тысячаю грудзей падымаецца да яго мора.

Бо мора хоча, каб сонца цалавала яго i ўпiвалася iм; яно хоча зрабiцца паветрам, i вышынёю, i сцежкаю святла, i самiм святлом!

Далiбог, як сонца, люблю я жыццё i ўсе глыбокiя моры.

I вось што ў мяне называецца пазнаннем: каб усё глыбокае паднялося на вышыню маю!'

Так сказаў Заратустра.

Пра вучоных

'Аднаго разу, калi я спаў, баран з'еў плюшчавы вянок на маёй галаве; з'еў i сказаў: 'Заратустра больш не вучоны'.

I, сказаўшы гэта, ён пагардлiва адышоў i ганарыста. Адно дзiця расказала мне пра гэта.

Я люблю ляжаць тут, дзе гуляюць дзецi, каля разваленага мура, у бадзяках i чырвоных маках.

Я ўсё яшчэ вучоны для дзяцей, i бадзякоў, i чырвоных макаў. Не вiнаватыя яны нават у злосцi сваёй.

Але ў бараноў я ўжо больш не вучоны: такая ўжо доля мая - хай будзе яна дабраславёная!

Бо праўда яна вось: пайшоў я з жытлiшча вучоных, ды яшчэ i дзвярыма бразнуў.

Надта доўга сядзела мая галодная душа за iх сталом: не навучыўся я спазнаваць, як яны, - з такiм самым спрытам, як лускаюць арэхi.

Я люблю свабоду i чыстае паветра над свежай зямлёю; лепей мне спаць на бычыных скурах, чым на iхнiх годнасцях i шаноўлях.

Я занадта гарачы i таму згараю ад сваiх думак: мне часта перасмыкае дыханне. I тады трэба мусова вырвацца на прастору, прэч з усiх гэтых пыльных пакояў.

А яны вылежваюцца ў халадку: яны хочуць быць толькi гледачамi i не смеляцца сядзець там, дзе сонца палiць прыступкi.

Як разявы на вулiцах, што лупяць вочы на прахожых, так чакаюць i яны, i лупяць вочы на думкi, прыдуманыя не iмi.

Пачапай iх рукамi, i падымецца пыл, як ад мяхоў з мукою; хто б мог падумаць, што гэты пыл - ад зерня i залатых дарункаў нiвы?

Калi яны ўдаюць з сябе мудрацоў, мяне мароз па скуры дзярэ ад iх нiкчэмных праўд i выслоўяў; i часам ад iх мудрасцi патыхае такiм смуродам, быццам яе спарадзiла балота: i праўда, я нават чуў, як жабы кумкалi з яе!

Спрытнюгi яны, i разумныя ў iх пальцы: што там мая прастадушнасць перад iхняй крывадушнасцю! Яны могуць усё - шыць, вязаць, ткаць: вось i вяжуць яны панчохi духу!

Яны - выдатныя гадзiннiкавыя механiзмы: трэба толькi ў час накручваць! Тады яны без памылак паказваюць час, з далiкатным шумком.

Нiбы млыны i ступы, працуюць яны - толькi паспявай падсыпаць у iх зерне! Ужо ж яны перамелюць яго