хвалявалiся: дзiва што радасцi было, калi на пяты дзень Заратустра паявiўся сярод iх.

I вось Заратустраў расказ пра гутарку з Агнявым Сабакам.

'Зямля, - сказаў ён, - мае абалонку; i абалонку гэтую абчапiлi хваробы. Напрыклад, адна такая хвароба называецца - 'чалавек'.

А другая хвароба называецца 'Агнявы Сабака': i пра яго людзi хлусiлi i дазвалялi хлусiць.

Каб разамкнуць таямнiцу, перайшоў я мора i ўбачыў праўду голую! Босую з ног да галавы.

Цяпер я ведаю, што такое Агнявы Сабака i ўсе гэтыя дэманы вывяржэння i абвяржэння, якiх баяцца не адны толькi старыя кабеты.

'Выходзь, Агнявы Сабака, са сваёй прорвы! - крыкнуў я. - I прызнавайся, цi настолькi глыбокая прорва твая? Адкуль бярэцца ўсё тое, што ты вырыгаеш на нас?

Ты многа п'еш з мора: гэта вiдаць па солi твайго красамоўства. Сапраўды, як на сабаку з прорвы ты залiшне ясi з паверхнi!

Я лiчу цябе нутравешчам зямлi, i не болей за тое: кожнага разу, чуючы дэманаў вывяржэння i абвяржэння, я лiчыў iх падобнымi да цябе - падсоленымi, хлуслiвымi i пляскатымi.

Вы ўмееце рыкаць i засыпаць попелам! Вы - непамысныя выхвалякi, вы дасканала авалодалi майстэрствам так награваць глей i слiзь, каб яны закiпалi.

Дзе вы, там паблiзу заўсёды павiнен быць глей i мноства губкападобных, пячорыстых i створкава- зашчэмленых: усё гэта рвецца на волю.

'Воля', - радасна рыкаеце вы: але я адвык верыць у вялiкiя падзеi, калi вакол iх так многа ляманту i чаду.

I павер мне ты, пякельны шум! Найвялiкшыя падзеi - гэта не сама галаслiвыя, а нашы сама сцiшаныя гадзiны.

Не вакол выдумшчыкаў новага галасу, а вакол вынаходцаў новых каштоўнасцяў круцiцца свет; нячутна круцiцца ён.

I прызнай, што як толькi рассеецца дым i астыне твой грукат, выявiцца, што не было анiчога. Вялiкая важнасць, калi якi-небудзь горад знябыўся, як мумiя, а якая-небудзь статуя ляжыць у брудзе?

I вось што яшчэ я хачу сказаць усiм звяргальнiкам статуяў: далiбог, гэта найвялiкшае глупства - кiдаць соль у мора, а статуi ў бруд.

У брудзе пагарды вашай ляжала статуя: але на тым i трымаецца закон яе, што з прынiжэння зноў паўстае жыццё i жывая прыгажосць!

I вось - у боскiм нiмбе падымаецца яна цяпер, яшчэ больш панадная ў пакутнiцтве сваiм; i сапраўды, яна яшчэ падзякуе вам за тое, што вы скiнулi яе, разбуральнiкi!

Такую параду я даю каралям, i цэрквам, i ўсяму, што злядашчылася пад цяжарам гадоў i аслабла ад цнотаў сваiх: дайце скiнуць сябе! I вы зноў вернецеся да жыцця, а дабрачыннасць вернецца да вас!'

Так я казаў Агнявому Сабаку. Тут ён панура перапынiў мяне i спытаўся: 'Царква? Што гэта такое?'

'Царква, - адказаў я, - гэта своеасаблiвая дзяржава, але вельмi iлжывая. Аднак жа замоўкнi, падступны сабачыска! Цi ж ты не ведаеш суродзiчаў сваiх!

Як i ты сам, дзяржава ёсць сабака крывадушнасцi; як i ты, яна любiць гаварыць сярод дыму i грукату, каб прымусiць верыць, як гэта робiш i ты, быццам гаворыць яна з нутра рэчаў.

Бо яна мусова хоча быць найважнейшым зверам на зямлi; i вераць ёй, што яна здольная на гэта'.

Пасля маiх слоў Агнявы Сабака стаў, як кручаны, круцiцца ад зайздрасцi. 'Як так? - закрычаў ён. - Як так найважнейшым зверам на зямлi? I ў гэта вераць?' I столькi дыму i жахлiвага ляманту шуганула з пашчы яго, што я аж падумаў, а цi не задыхнецца ён ад гневу i зайздрасцi.

Нарэшце ён супакоiўся, i аслабла пыхценне яго; але як толькi ён змоўк, я сказаў яму са смехам:

'Ты злуешся, Агнявы Сабака: значыцца, я слушна думаў пра цябе!

А каб мне так i застацца слушным, паслухай пра другога Агнявога Сабаку: ён i праўда вяшчуе з самога сэрца зямлi.

Золата i залаты дождж вывяргае дыханне ягонае: так хоча сэрца. Што яму попел, што яму чад i гарачая слiзь!

Як каляровыя хмары, вылятае смех з ягонае пашчы; гiдзяць яго тваё клекатанне, i пляўкi, i турзоты твайго чэрава!

А золата i смех - ён бярэ з сэрца зямлi: бо, ведай жа i ты, нарэшце: сэрца зямлi - з золата'.

Калi Агнявы Сабака пачуў гэта, ён не меў болей змогi слухаць мяне. Прысаромлены, падцяў ён хваста, неяк лянiва збрахнуў сваё 'Гаў! Гаў!' i папоўз у бярлог свой'.

Так расказваў Заратустра. Але вучнi ледзьве слухалi яго: так рупела iм расказаць яму пра карабельнiкаў, трусоў i лятучага чалавека.

'Што мне сказаць вам на гэта? - адказаў Заратустра. - Хiба я прывiд?

Мусiць, то быў мой цень. Вы, напэўна, ужо чулi што-небудзь пра вандроўнiка i ягоны цень?

Пэўнасць адна: мне трэба мацней зашворыць яго, iнакш загубiць ён маю добрую славу'.

I зноў пахiтаў галавою Заратустра i здзiвiўся. 'Што гэта азначае? паўтарыў ён. - Чаму прывiд крычаў: 'Пара! Даўно пара?!'

Што - даўно пара?'

Так сказаў Заратустра.

Вяшчун

'...i ўгледзеў я: вялiкая маркота сышла на людзей. Сама лепшыя стамiлiся ад працы сваёй.

Вучэнне з'явiлася, побач з iм подбегам - вера: 'усё пустое, усё роўнае, усё ўжо было!'

I рэхам з усiх пагоркаў пайшло: 'усё пустое, усё роўнае, усё ўжо было!'

Праўда, мы сабралi ўраджай: але чаму пагнiлi, чаму пацвiлi плады? Што ўпала апошняе ночы з лiхога месяца?

Марная была ўся наша праца, атруцянела наша вiно, сурочлiвае вока зжухлiла нашы палеткi i сэрцы.

Усе мы высахлi; i калi б агонь нас усiх ахапiў, мы попелам рассыпалiся б: але i сам агонь мы стамiлi.

Усе студнi высахлi ў нас, нават мора адступiла. Зямля хоча раскалоцца, але бездань не хоча нас паглынаць!

'Ах, дзе тое мора, каб у iм утапiцца?' - такая наша скарга сярод панылых балот.

Сапраўды, да смерцi стамiлiся мы; i вось мы чуваем i жывём далей - у магiльнях!'

Такiя словы пачуў Заратустра ад аднаго вешчуна; i прароцтва ягонае запала ў сэрца, i ён перамянiўся. Маркотны i стомлены хадзiў ён усюды; i зрабiўся падобны да тых, пра якiх гаварыў вяшчун.

'Сапраўды, - сказаў ён вучням сваiм, - яшчэ крыху, i прыйдуць гэтыя доўгiя поцемкi. Ах, як ўратаваць ад iх маё святло!

Каб не патухла яно сярод гэтай маркоты! Далёкiм сусветам павiнна свяцiць яно i сама далёкiм ночам!'

Так, замаркочаны ў сэрцы сваiм, хадзiў паўсюды Заратустра; тры днi ён нiчога не еў i не пiў, не меў адпачынку i страцiў дар слова. Нарэшце сталася так, што заснуў ён глыбокiм сном. А вучнi яго сядзелi доўгiя ночы вакол яго i клапатлiва сачылi, калi прачнецца ён, калi загаворыць зноў, ацалёны ад сваёй скрухi.

I вось словы, якiя сказаў Заратустра, прачнуўшыся; а голас ягоны даходзiў да вучняў, нiбы з далёкае далечы.

'Паслухайце, сяброве мае, сон, якi я саснiў, i дапамажыце мне разгадаць яго сэнс!

Загадка ён мне, гэты сон, яго сэнс схаваны i не лунае над iм на крылах.

Снiлася мне, быццам я адмовiўся ад жыцця. Я стаў начным вартаўнiком на могiлках; там, на самотнай гары - у палацы Смерцi.

Там я ахоўваў труны: поўныя былi скляпеннi трафеяў яе перамог. Са шкляных дамавiн глядзела на мяне пераможанае жыццё.

Я дыхаў паветрам запыленай вечнасцi; задыхалася пылам, млела мая душа. Хто мог там асвяжыць сваю душу?

Светлыня поўначы атачала мяне, а побач, на кукiшках, сядзела мая адзiнота, i яшчэ трэцяя - хрыплiвая мёртвая цiшыня, найпершая сяброўка.

Насiў я з сабою ключы, сама паржавелыя; i сама рыпучыя дзверы ўмеў я адчыняць iмi.

Як злавеснае краканне, ляцеў скрыгат па калiдорах, калi падымалiся палавiны дзвярэй: вусцiшна крычаў гэты птах, не даваўся, каб будзiлi яго.