золатам.

I часта яны былi добрыя слугi, вартыя пахвалы. Бо цнота кажа так: 'Калi ты хочаш быць слугою, пашукай таго, каму твая служба будзе найбольш карысная!

Дух i цнота гаспадара твайго павiнны ўзрастаць таму, што ты ягоны слуга: так i сам ты росцiшся разам ягоным духам i ягонаю цнотаю'.

Далiбог, так, славутыя мудрацы, слугi народа! Вы ўзрасталi разам з духам i цнотай народа - i народ узрос праз вас! Да гонару вашага кажу я вам гэта!

Але народ застаецца для мяне ў вашай цноце, народ з дурнымi вачыма, народ, якi не ведае, што такое дух!

Дух ёсць жыццё, якое само пажынае жыццё; сваёю ж пакутаю памнажае яно сваё веданне: цi ведалi вы ўжо гэта?

I шчасце духу ў тым, каб быць памазанцам i ахвярнаю жывёлаю, асвечанай слязьмi: цi ведалi вы ўжо гэта?

Слепата сляпога i яго шуканне навобмацак сведчаць пра сiлу сонца, на якое ён зiрнуў: цi ведалi вы ўжо гэта?

Трэба, каб спазнавальнiк навучыўся будаваць гарамi! Мала, што дух перастаўляе горы, - цi ведалi вы ўжо гэта?

Вы ведаеце толькi iскры духу, але не бачыце, што ён - кавадла, не бачыце вусцiшнасцi ягонага молата!

Далiбог, вы не ведаеце гордасцi духу! Але яшчэ больш невыноснай была б вам яго ўпакоранасць, калi б яна захацела загаварыць!

I вы яшчэ нi разу не асмелiлiся ўкiнуць ваш дух у снежную яму: бо вы недастаткова гарачыя! Таму вы i не ведаеце асалоды ягонага холаду.

Ва ўсiм вы з духам вельмi даверлiвыя i з мудрасцю часта абыходзiцеся так, нiбыта яна багадзельня i лякарня для бедных i благiх паэтаў.

Вы не арлы: i таму вы не зведалi шчасця ў жудасцi духу. А хто не птах, таму не дадзена адпачываць над прорваю.

Вы цёплыя: а крынiцы ўсякiх глыбокiх ведаў - халодныя. Сцюдзёныя, як лёд, сама глыбокiя вытокi духу - асалода рукам, гарачым дзеям.

Вы стаiце перада мною, ганарыстыя, з несагнутымi спiнамi, славутыя мудрацы! Нi моцны вецер, нi магутная воля не ўзрушваюць вас.

Цi бачылi вы калi-небудзь, як ляцiць па моры ветразь, круглы, напяты ветрам, як ён трымцiць ад шаленства яго?

Як ветразь з трымценнем ад буры, ляцiць мая мудрасць па моры - неакiлзаная мудрасць мая!

А вы, знакамiтыя мудрацы, слугi народа, - як можаце вы ляцець разам са мною.

Так сказаў Заратустра.

Начная песня

Вось ноч: грамчэй загаварылi ўсе струмянiстыя крынiцы. I мая душа таксама струмянiстая крынiца.

Вось ноч: прачынаюцца песнi закаханых. I мая душа - песня закаханага.

Нешта неспатоленае, неспатольнае ёсць ува мне; яно хоча голасу. Нейкая прага кахання ўва мне, яна гаворыць голасам кахання.

Светлы я; о, калi б я быў ноч! Але ў тым мая самотнасць, што я аперазаны святлом.

О, калi б я зрабiўся цёмны, як ноч! Як бы я пiў з грудзей святла!

Як бы я дабрасловiў вас самiх, iскрыстыя зоркi i светлячкi начныя ўгары! Якi б я быў шчаслiвы ад дарункаў вашага святла!

Але ў ззяннi сваiх прамянёў я жыву i п'ю полымя, якое шугае з мяне.

Я не ведаю радасцi таго, хто бярэ; я няраз думаў: стакроць шчаснейшы той, хто крадзе, чым хто дае.

У тым беднасць мая, што мая рука нiколi не стамляецца дарыць; у тым дбайнасць мая, што бачу я вочы спрагненыя i цемру, прасветленую жаданнем.

О лiхая доля даравальнiкаў! О зацьменне сонца майго! О прага маёй прагi! О ненасытны голад перанасычанасцi!

Яны бяруць у мяне: але цi кранаю я iхнюю душу? Прорва памiж 'дарыць' i 'браць'; а наймалейшая прорва пераадольваецца ў апошнюю чаргу.

Голад нараджаецца з маёй прыгажосцi: наклiкаць на вас бяду, асвечаную мною, абабраць тых, што прынялi дарункi, - да зла iмкнецца мая прагнасць.

Адхапiць руку, калi ёй працягнута iншая рука; марудзiць, як вадаспад, якi спрабуе затрымаць сваё падзенне - да зла iмкнецца мая прагнасць.

Такая помслiвасць ад лiшнiцы маёй; такое падступства сочыцца з маёй самотнасцi.

Маё шчасце даравальнiка памiрае ў дараваннi, дабрачыннасць мая стамiлася ад лiшнiцы ўсяго!

Хто заўсёды дорыць, жыве ў небяспецы страцiць сорам; хто заўсёды раздае у таго рука i сэрца ў мазалях ад раздачы.

Мае вочы не слязяцца ад сораму за просьбiтаў; мае рукi агрублi i не дрыжаць ад напоўненасцi.

Куды падзелiся слёзы з вачэй маiх? Куды падзелася мяккасць майго сэрца? О самотнасць усiх, хто дорыць! О маўклiвасць усiх светланосцаў!

Шмат сонцаў кружыцца ў пустой прасторы: усяму цёмнаму гавораць яны сваiм святлом. А ў мяне яны нямыя.

О варожасць святла да ўсяго, што свецiцца: без жалю iдзе яно сцежкамi сваiмi.

У безданях сонца несправядлiвае да ўсяго светланоснага, халоднае да ўсiх iншых сонцаў - так робiць кожнае свяцiла свае кругi.

Нiбы буры, праносяцца сонцы шляхамi сваiмi, у гэтым iх жыццё. Сваёй няўмольнай волi наровяць яны, у гэтым iхнi холад.

Толькi вы адны, цёмныя ночы, здабываеце цяпло з усяго, што свецiцца! Толькi вы адны кормiцеся малаком з поўных грудзей святла!

Я скаваны лёдам, ён пячэ мне далонi! О, гэтая прага ўва мне, якая прагне вашае смагi.

Вось i ноч: каб я быў святлом! I прагаю Начнога! I самотнасцю!

Вось i ноч: быццам крынiца, лiецца з мяне жаданне гаварыць.

Вось i ноч: гавораць толькi струменi крынiчныя. I душа мая - струмянiстая крынiца.

Вось i ноч: толькi цяпер прачынаюцца песнi закаханых. I душа мая - песня закаханага.

Так спяваў Заратустра.

Скочная песня

Аднаго разу ўвечары iшоў Заратустра са сваiмi вучнямi праз лес; i, шукаючы крынiцу, выйшаў на зялёную лугавiну сярод дрэў i кустоўя: там скакалi дзяўчаты. Пазнаўшы Заратустру, яны перасталi танцаваць, а ён падышоў да iх з прыветлiвым тварам i сказаў:

'Скачыце сабе, скачыце, мiлыя дзяўчаткi! Не ненавiснiк забаваў са злымi вачыма, не вораг дзяўчат прыйшоў да вас.

Я - заступнiк Бога перад д'яблам, якi ёсць Дух Цяжару. Як жа мне, рэзваногiя, не любiць боскiх скокаў? Альбо прыгожых дзявочых ножак?

Праўда, я - лес i ноч цёмных дрэў: але хто не баiцца мораку, той знойдзе ружоўнiк пад маiмi кiпарысамi.

I спаткае маленькага бажка, наймiлейшага дзяўчатам: цiха спiць ён каля крынiцы, самкнуўшы павекi.

Вось як, сярод белага дня заснуў ён, гультай!

Мабыць, удосыць нагойсаўся за матылькамi?

Не сярдуйце на мяне, красунi-танцоркi, калi я крышачку пакараю бажка! Вядома, ён будзе плакаць i крычаць - але ён такi пацешлiвы, нават як плача!

Увесь у слязах ён пачне прасiць вас, каб вы паскакалi; а я паспяваю вам пад ваш танец: песню скочную, песню-смешку з Духа Цяжару - найвышэйшага i наймагутнейшага дэмана, пра якога кажуць, што ён 'князь свету'.

Вось тая песня, якую спяваў Заратустра, пакуль Купiдон i дзяўчаты скакалi:

'О Жыццё! Зiрнуў я нядаўна ў твае вочы, i мне здалося, што я апускаюся ў невымерную глыбiню.

Але не залатую вуду працягнула ты мне i смяялася з мяне, калi я называў цябе безданню.