Усiмзадаволенасць, якая ўмее знаходзiць смак ва ўсiм, гэта не найлепшы густ! Я паважаю ўпартыя, наравiстыя языкi i шлункi, якiя навучылiся слоў 'Я', 'Так', 'Не'.

Але ўсё жаваць i пераварваць - гэта, бадай што, толькi ў свiней!

Увесь час паўтараць 'I-А' - гэтаму навучаны толькi аслы i тыя, хто iм блiзкi духам!

Майму густу патрэбныя жоўтая i ярка-чырвоная фарба, мой густ да ўсяго дамешвае кроў. Але той, хто белiць свой дом, знаходзiць сваю бяскроўную душу.

Адны закаханыя ў мумii, другiя - у прывiды: i тыя, i другiя аднолькава варожыя крывi i плоцi. О, якiя яны агiдныя майму густу! Бо я люблю кроў.

I не хачу я жыць там, дзе кожны плюе, - не да густу мне гэта: бо нi ў кога няма ў роце золата; ужо лепей жыць сярод злодзеяў i клятваадступнiкаў.

Але мiсалiзнiкi, якiя вылiзваюць пляўкi, мне яшчэ больш агiдныя; а сама гнюсную жывёлiну, якую я знайшоў сярод людзей, я назваў паразiтам; яна не хацела кахаць, але хацела жыць за кошт кахання.

Няшчаснымi я называю ўсiх, у каго толькi адзiн выбар: зрабiцца альбо лютым зверам, альбо лютым утаймавальнiкам. Сярод iх я не паставiў бы свайго будана.

Няшчаснымi я называю i тых, хто заўсёды павiнен быць на варце, - брыдкiя яны майму густу: усе гэтыя мытнiкi i гандляры, каралi i iншыя ахоўнiкi краiн i куфроў.

Праўда, я таксама навучыўся быць на варце - i навучыўся гэтаму добра, толькi на варце самога сябе. Асаблiва вучыўся я стаяць, i хадзiць, i бегаць, i лазiць, i скакаць: нельга адразу навучыцца лётаць!

Па вераўчанай лесвiцы навучыўся лазiць у любоўныя вокны, спрытна караскаўся на высокiя мачты; сядзець на высокiх мачтах пазнання здавалася мне асалодай,

- падобна да маленькiх агеньчыкаў успыхваць на высокiх мачтах: хай сабе малое святло, але i яно вялiкая ўцеха тым караблям, якiя збiлiся з дарогi i церпяць бедства.

Многiмi спосабамi, рознымi дарогамi прыйшоў я да сваёй праўды: не па адной лесвiцы падымаўся я ўгору, адкуль позiрк мой ляцеў удалечыню.

Неахвотна распытваў я, якою дарогаю прайсцi, - гэта заўсёды было мне не да густу! Я лепш распытваў i выпрабоўваў гэтыя дарогi.

Выпрабоўваць i распытваць - такiя былi дарогi мае: i сапраўды трэба яшчэ навучыцца адказваць на гэтыя пытаннi! Але такi ўжо мой густ:

- не добры, не благi, а мой густ, якога мне не трэба нi саромецца, нi хаваць.

'Гэта цяпер мая дарога, а дзе ж ваша?' - так адказваю я тым, хто мяне распытвае: 'Якою дарогай iсцi?' Бо дарогi, толькi як дарогi, няма!'

Так сказаў Заратустра.

Пра старыя i новыя скрыжалi

1

'Сяджу я тут i чакаю; навокал старыя пабiтыя скрыжалi, а таксама новыя, напалавiну запiсаныя. калi ж настане мая гадзiна?

- гадзiна майго зыходу, зыходу: бо я хачу яшчэ адзiн раз да людзей.

Цяпер я чакаю гэтага: бо спачатку яшчэ павiнны аб'явiцца азнакi, што гадзiна мая настала, - гэта павiнен быць рассмешаны леў з чародкай галубоў.

Чакаючы, гутару сам з сабою, як той, каму ёсць калi. Нiхто нiчога новага мне не кажа: вось я i раскажу сам пра сябе.

2

Калi я прыйшоў да людзей, убачыў, што сядзяць яны на старых прымхах: усе верылi, быццам яны даўно ведаюць, што ёсць чалавеку дабро, а што зло.

Старой пустой забавай здавалiся iм усе гамонкi пра цноту, а той, хто хацеў добра выспацца, балабонiў перад сном пра 'дабро' i 'зло'.

Гэтую дрымоту я страсянуў, калi пачаў вучыць: нiхто яшчэ не ведае, што такое дабро i зло, нiхто, апрача творцы!

А стварае той, хто надае зямлi сэнс i дорыць ёй будучыню, а чалавеку мэту; ён жа i стварае i добрае, i благое.

I сказаў я iм перавярнуць iх старыя кафедры i ўсё, на чым сядзела iх трухлявая пыха; я сказаў iм смяяцца з iх цнатлiвых генiяў, i святых, i паэтаў, i збаўцаў свету.

З iх змрочных мудрацоў каб смяялiся, i з усiх, хто, нiбы чорнае пудзiла, калi-небудзь сядзеў на дрэве жыцця.

На вулiцы iхнiх магiльнiц сеў я побач з груганамi i падлай - i смяяўся з iх мiнулага i яго светлай, разваленай велiкапышнасцi.

Сапраўды, як тапелец i прапаведнiк пакаяння, вылiў я свой гнеў на ўсё, што было ў iх вялiкага i малога: 'Лепшае ў iх - нiкчэмнае, кепскае i благое ў iх нiкчэмнае!' - так смяяўся я.

Крыкам i смехам вылiвалася з мяне мудрая палкасць мая, дзiкая мудрасць мая, у гарах народжаная! Найвышэйшая палкасць мая, шумнакрылая!

I часта, калi я смяяўся, яна раптоўна вяла мяне ўдалеч i ўгору: i ляцеў я, трапятлiвы, як страла, у напоеным сонцам захапленнi:

- туды, у далёкую будучыню, якое не бачыла яшчэ нiчыя мара, на Поўдзень такi скварны, што i не снiўся мастакам; туды, дзе багi, танцуючы, саромеюцца любога адзення:

- так я кажу параўнаннямi, запiнаючыся i кульгаючы, як усе паэты: праўда, мне брыдка, што я мушу быць яшчэ i паэтам!

Туды, дзе любое станаўленне здавалася мне боскiм танцам i дзёрзкай весялосцю, а свет - вызваленым з путаў i свабодным, памкнёным да сябе самога:

- быццам багi, якiя вечна шукаюць сябе ў вечных уцёках ад сябе, шчаслiва супярэчачы сабе i зноў, па- новаму, шукаючы сябе, самыя з сабою ў супярэчлiвай згодзе,

- дзе сам час здаваўся мне шчаслiвай насмешкай з iмгненняў, дзе неабходнасцю была сама свабода, якая шчасна гуляла жазлом свабоды,

- дзе знайшоў я i старога свайго д'ябла, i спрадвечнага ворага - Духа Цяжару з усiм, што стварыў ён - Гвалтам, Законам, Неабходнасцю, Вынiкам, Мэтай, Воляй, Дабром i Злом.

Цi ж не павiнна iснаваць нешта, над чым можна танцаваць, летучы танцаваць? Цi не павiнны дзеля лёгкага i найлягчэйшага iснаваць краты i цяжкiя карлiкi?

3

I там гэта было; дзе я падняў з дарогi слова 'Звышчалавек' i што чалавек ёсць нешта, што трэба пераадолець,

- што чалавек ёсць мост, а не мэта; што ўслаўляе ён свой полудзень i вечар, як дарогу да новых золкаў:

- слова Заратустры пра Вялiкi Полудзень, якое ўзнёс я калiсьцi над людзьмi, быццам другую вячэрнюю зару.

Сапраўды, я даў iм убачыць новыя зоркi i новыя ночы; i над хмарамi, днямi i ночамi напяў я свой смех, як стракатую палатку.

Я лiчыў iх усiм маiм, змыслам i намыслам: сабраць у адно i сплавiць усё, што ёсць у чалавеку ўрыўкавага, загадкавага i застрашлiва выпадковага,

- як паэт, адгадчык i збаўца ад выпадковага я вучыў iх быць стваральнiкамi будучынi i ратаваць, ствараючы, тое, што было.

Выбавiць у чалавеку яго мiнулае i так пераўтварыць усялякае 'Было', каб воля сказала: 'Але ж я так хацела! Я так буду хацець!'

- вось што я назваў збавеннем, вось што вучыў я называць збавеннем...

- цяпер я чакаю майго збавення, каб iсцi да iх апошнi раз.

Бо яшчэ адзiн раз я iду да людзей: сярод iх я хачу дайсцi да свайго захаду i, памiраючы, даць iм свой сама багаты дарунак!

Гэтаму я навучыўся ў сонца, калi заходзiць яно, сама багатае свяцiла: яно сыпле золата ў мора з невычэрпных сваiх скарбнiц,

- каб i сама бедны рыбак веславаў залатым вяслом! Якраз яго я аднойчы бачыў, i слёзы ад бачанага не спатолiлi душы маёй.

Як сонца, iдзе Заратустра да захаду: i вось, ён сядзiць, чакаючы, а вакол яго старыя разбiтыя скрыжалi, а таксама i новыя, напалавiну запiсаныя.

4

Глядзiце, вось новая скрыжаль: але дзе мае браты, каб разам са мною занесцi яе ў далiну, у сэрцы людскiя?

Так загадвае мая вялiкая любоў да далёкага: не шкадуй блiзкага твайго! Чалавек ёсць нешта, што трэба пераадолець.

Ёсць многа шляхоў i спосабаў, як пераадолець: твая задача - дабрацца да iх! Але толькi блазен думае: 'Цераз чалавека можна пераскочыць'.