называю такiя загадкi.

Пахiбным i варожым чалавеку я называю гэта вучэнне пра адзiнае, i цэльнае, i нерухомае, I сытае, i нязбытнае!

Усё нязбытнае - гэта толькi сiмвал! А паэты занадта многа iлгуць...

А пра час i станаўленне павiнны гаварыць сама высокiя сiмвалы: яны павiнны хвалiць усё збытнае i быць апраўданнем яму!

Стварэнне - гэта найбольшае збавенне ад цярпенняў i палёгка жыцця. Але каб явiўся стваральнiк, патрэбныя цярпеннi, i многае ў жыццi павiнна перамянiцца.

Так, шмат горычы памiрання павiнна быць у вашым жыццi, стваральнiкi! Так рабiцеся заступнiкамi збытнага i нясiце апраўданне яму.

Каб сам стваральнiк зрабiўся дзiцём, якое толькi што нарадзiлася, яму трэба зрабiцца парадзiхай i перацерпець пакуты яе.

Праўду кажу вам, праз сотнi душ прайшоў я дарогай сваёй, праз сотнi калысак i радзiльных патугаў. Колькi разоў расставаўся я i ведаю апошнiя гадзiны родавых енкаў.

Але так ужо хоча мая стваральная воля, мой лёс. Альбо, слушней будзе сказаць, менавiта такога лёсу хоча мая воля!

Усё адчувальнае ўва мне пакутуе, яно ўвязнена ў цямнiцу; але маё жаданне пастаянна прыходзiць да мяне як вызвалiцель i вяшчун радасцi.

Жаданне вызваляе: вось сапраўднае вучэнне пра волю i свабоду - так вучыць вас Заратустра.

Больш-не-хацець, больш-не-ацэньваць, больш-не-ствараць! - о, калi б гэтая вялiкая стома была заўсёды далей ад мяне!

Нават спазнаючы, я адчуваю толькi радасць волi маёй, радасць зачацця i станаўлення; i калi спазнанне маё нявiннае, дык таму, што жыве ў iм воля да зачацця.

Прэч ад Бога i ад усiх багоў вабiла мяне гэтая воля; навошта было б ствараць, калi б яны iснавалi!

Але зноў i зноў мяне цягне да людзей, да творчасцi - мая палымяная творчая воля; так цягне молат да каменя.

О людзi, у каменi дрэмле мне вобраз, вобраз маiх вобразаў! О, чаму ў сама грубым i неачасаным каменi наканавана яму спаць!

Цяпер жа мой молат шалёна руйнуе ягоную вязнiцу. Ад каменя ляцяць асколкi: што мне да таго?

Я хачу закончыць пачатае, бо цень падышоў да мяне - сама цiхi, сама лёгкi цень аднаго разу падышоў да мяне!

Ценем прыйшла да мяне прыгажосць Звышчалавека. О братове мае! Што мне цяпер багi!'

Так сказаў Заратустра.

Пра мiлажальных

Сяброве мае, пакеплiвыя словы дайшлi да вашага сябра: 'Падзiвiцеся на Заратустру! Цi ж не ходзiць ён сярод нас, бы сярод звяроў?'

Але лепей сказаць так: 'Той, хто спазнае, ходзiць сярод людзей, як сярод звяроў'.

А сябе чалавек называе таму, хто спазнае: звер з чырвонымi шчокамi.

Як такое сталася ў яго? Цi не таму, што яму даводзiцца часта саромецца?

О, сяброве мае! Так гаворыць той, хто спазнае: 'Сорам, сорам i сорам вось гiсторыя чалавека!'

I таму высакародны пастанаўляе сабе не сарамацiць: сарамлiвасць ён пакiдае сабе, саромецца перад усiмi пакутнiкамi.

Сапраўды, я не люблю мiлажальных, святашчасных у сваiм мiлажалi: надта ж бо пахiбныя яны ў сваiм сораме.

Калi я павiнен быць мiлажальны, дык не хачу, каб мяне такiм называлi; а ўжо калi я мiлажальны, дык толькi на адлегласцi.

Я лепей накрываю сваю галаву i ўцякаю прэч раней, чым пазнаюць мяне; i я заклiкаю вас рабiць гэтаксама, сяброве мае!

Няхай лепей доля мая вядзе па дарозе тых, якiя, як i вы, нiколi не пакутуюць, i з тымi, з кiм я змагу падзялiць надзею, бяседу i мёд!

Сапраўды, я дапамагаў так цi iначай пакутнiкам; але мне заўсёды здавалася лепшым навучыцца радавацца.

З таго часу, як жывуць людзi, надта мала радаваўся чалавек; толькi гэта, братове мае, ёсць спадчынны грэх!

I калi мы навучымся больш радавацца, дык так мы найлепей развучымся крыўдзiць iншых i выдумляць розныя цярпеннi.

Таму я ўмываю рукi, якiя памагалi пакутнiку, таму я таксама ачышчаю i сваю душу.

Бо тое, што я мiлажальна глядзеў на пакутнiка, змушае мяне саромецца праз сорам ягоны; i калi я памагаў яму, дык гэта горка пакрыўдзiла гонар ягоны.

Вялiкая запабеглiвасць не робiць удзячным, а толькi ахвочым да помсты; i калi дробная дабрачыннасць не забываецца, дык, як чарвяк, точыць.

'Будзьце раўнадушныя, прымаючы што-небудзь! Рабiце гонар ужо тым толькi, што прымаеце' - так я раю тым, каму няма чым аддарыць.

Але я - дару: я ахвотна дару, як сябар дорыць сваiм сябрам. А чужыя i бедныя няхай самi рвуць плады з майго дрэва: гэта не так сорамна.

А жабракоў след было б зусiм звесцi! Сапраўды, непрыемна i даваць iм i не даваць.

А разам з iмi грэшнiкаў, i каго грызе сумленне! Паверце мне, сяброве мае: згрызоты сумлення вучаць кусаць.

Але сама горшае - дробныя змыслы. Сапраўды, лепей рабiць лiхое, чым мець дробныя змыслы!

Хоць вы i кажаце: 'Асалода ад дробных змыслаў ухiляе нас ад буйных лiхадзействаў'. Аднак у гэтым выпадку не варта разменьвацца на дробязi.

Лiхадзейства - як скула: яно свярбiць, i чэшацца, i нарывае - яно заяўляе пра сябе сумленна.

'Глядзi, я - хвароба' - так кажа лiхадзейства; у гэтым яго сумленнасць.

А нiкчэмны намысел падобны да грыбка: ён паўзе, пранiкае, стараецца, каб яго не ўбачылi, - пакуль усё цела не струхлее i не зжухне ад гэтых драбнюткiх iстотаў.

А таму, хто апантаны нячыстым, я кажу гэта слова на вуха: 'будзе лепей, калi твой чорцiк праявiцца чортам, - памажы яму! I ў цябе яшчэ ёсць дарога да велiчы!..'

О братове мае! Пра кожнага з нас вядома занадта многа! Многiя робяцца для нас празрыстымi, але мы яшчэ доўга не можам пранiкнуць праз iх толькi па гэтай прычыне.

Цяжка жыць з людзьмi, бо цяжка маўчаць. I найбольш мы несправядлiвыя не з тымi, хто нам агiдны, а з тымi, да каго мы нiяк не дачыняемся.

А калi ў цябе ёсць сябар-пакутнiк, дык стань яму месцам супакаення, але адначасова i мулкiм ложкам, паходным ложкам: так ты найлепей дагодзiш яму.

I калi сябар учынiць табе лiхое, скажы так: 'Я дарую табе за тое, што ты мне ўчынiў; але як дараваць за лiха, якое ты гэтым учынкам зрабiў сабе?'

Так гаворыць вялiкая любоў: яна адольвае i дараванне, i шкадаванне.

Трэба стрымлiваць сваё сэрца; бо варта толькi даць патуранне яму, як страцiш галаву!

О, дзе ў свеце хто нарабiў большага глупства, як мiлажальнiкi? I што ў свеце спрычынiла болей пакут, чым дурасць мiлажальных?

Гора тым, якiя любяць, але яшчэ не дасягнулi вышынi, якая вышэй за iх мiлажаль!

Сказаў мне аднаго разу д'ябал: 'I ў Бога ёсць сваё пекла: гэта ягоная любоў да людзей'.

А нядаўна я чуў ад яго: 'Бог памёр; ад мiлажальнасцi да людзей памёр Ён'.

Дык вось, я засцерагаю вас ад мiлажальнасцi: адсюль сунецца на людзей чорная хмара! Паверце, я разбiраюся ў прыкметах надвор'я!

Дайце ўвагi i такому слову: усякая вялiкая любоў вышэйшая за ваш спагадны мiлажаль, бо яна яшчэ мусiць стварыць тое, што любiць.

'Сябе самога прыношу я ахвяраю любовi, i блiзкага майго, як i сябе' - так гавораць стваральнiкi.

Але ўсе стваральнiкi жорсткiя'.

Так сказаў Заратустра.

Пра святароў

Аднаго разу Заратустра даў знак сваiм вучням i сказаў такiя словы:

'Вось святары: i хоць яны ворагi мае, спакойна iдзiце мiма iх, i хай вашыя мячы спяць!

I сярод iх ёсць героi; многiя з iх адпакутавалi ўдосыць: таму яны хочуць, каб i iншыя пакутавалi.