раз, каб адсвяткаваць Вялiкi Полудзень з вамi.

Вялiкi Полудзень - гэта калi чалавек на паўдарозе ад жывёлы да Звышчалавека святкуе пачатак свайго вечара як сваю найвышэйшую надзею; бо гэта ёсць дарога да новай ранiцы.

I тады дабрасловiць сябе той, хто гiне, хто iдзе дарогай захаду, бо так пераходзiць ён да таго, што па той бок; i сонца яго пазнання будзе ў зенiце.

'Памерлi ўсе багi; сёння мы хочам, каб жыў Звышчалавек', - хай гэта будзе ў Вялiкi Полудзень наша апошняя воля!..'

Так сказаў Заратустра.

ДРУГАЯ ЧАСТКА

'...i толькi тады, калi вы адкiнеце мяне, я вярнуся да вас. Сапраўды, братове мае, iначай шукацьмуць вас, страчаных мною, мае вочы; iншай любоўю тады любiцьму я вас'.

Заратустра. Пра цноту, якая адорвае

Дзiця з люстэркам

Пасля гэтага Заратустра зноў адышоў у горы, у самотнасць пячоры сваёй, у адлюдненасць: так чакае сейбiт, пасеяўшы сваё насенне. А яго душа была ўся ў нецярплiвасцi i палкай тузе па тых, каго ён палюбiў, бо шмат чаго яшчэ было ў яго, каб даць iм. А гэта цяжэй за ўсё: з любовi пацiскаць адкрытую руку i, адараючы, захоўваць сарамлiвасць.

Так праходзiлi ў самотнiка месяцы i гады; а мудрасць яго ўсё расла i прыносiла яму пакуты ад сваёй поўнiцы.

Аднойчы ён прачнуўся на досвiтку, доўга нешта ўспамiнаў, седзячы на ложку, i нарэшце так сказаў свайму сэрцу:

'Што ж так напалохала мяне ў сне, што я аж прачнуўся? Цi не падышло да мяне дзiця з люстэркам?

'Заратустра, - сказала дзiця мне, - зiрнi на сябе ў люстэрку!'

Але паглядзеўшы ў люстэрка, я ўскрыкнуў, i сэрца маё скаланулася: не сябе я пабачыў у iм, а д'ябальскую морду i з'едлiвы смех.

Сапраўды, я ясна разумею азнаку майго сну i перасцярогу: маё вучэнне ў небяспецы, жыцiца хоча звацца жытам!

Мае ворагi ўмацавалiся i знявечылi вобраз майго вучэння, так што мае любасныя вучнi пасаромелiся дарункаў, якiя iм даў я.

Я страцiў сяброў сваiх; настала часiна шукаць, каго я страцiў'.

З гэтымi словамi Заратустра ўскочыў, але не так, як, задыхаючыся, ускокваюць у страху, а як прарок i спявак, калi ён ахоплены натхненнем. Са здзiўленнем глядзелi на яго арол i змяя, бо, як ранiшняя зара, на яго твары заззяла будучае шчасце.

'Што са мной сталася, звяры мае? - сказаў Заратустра. - Цi не перамянiўся я? Цi не наведала мяне, як подых буры, шчасце?

Неразумнае шчасце маё, i неразумнае ўсё, што пачне выказваць яно: занадта яшчэ маладое маё шчасце - будзьце ж паблажлiвыя да яго.

Я паранены сваiм шчасцем: усе пакутнiкi няхай стануць маiмi гаiцелямi!

Зноў я змагу сысцi да сваiх сяброў, а таксама i да ворагаў! Заратустра зноў будзе гаварыць, i дарыць, i тварыць любоў любасным!

Мая нецярплiвая любоў патокамi вылiваецца з вышыняў у далiну, да ўзыходжання i падзення. З маўклiвых гор i з навальнiчных хмар болю бурлiва ападае яна ўнiз, у далiны.

Занадта доўга сумаваў я, гледзячы ўдалечыню. Занадта доўга належаў адлюдненасцi: так я развучыўся маўчаць.

Я ўвесь зрабiўся вуснамi i цурчаннем ручая, якi бяжыць з высокiх скал: у далiну хачу я скiнуць казань сваю.

I хай паток маёй любовi спадае ў бездараж! Бо як жа патоку не знайсцi дарогi да мора!

Праўда, ёсць ува мне возера, пустэльнае i самадастатковае; але паток маёй любовi i яго парывае ўнiз - да мора!

Новымi дарогамi iду я, новыя казанi нараджаюцца ўва мне; як i кожны, хто стварае, стамiўся я ад старых слоў. Не хоча мой дух больш хадзiць на стаптаных падэшвах.

Занадта павольна цячэ для мяне любая казань: на тваю каляснiцу ўскокваю я, о бура! Але i цябе яшчэ буду бiчаваць маёй лютасцю!

Нiбы крык i воклiч радасцi, прамчуся я па марскiх прасторах, пакуль не знайду тых шчасных выспаў, дзе жывуць мае сябры!..

I ворагi мае сярод iх! Як я люблю цяпер кожнага, з кiм магу гутарыць! I ворагаў маiх - iх таксама прымае шчаснасць мая.

I калi я ўскокваю на сама наравiстага свайго каня, мой найлепшы памочнiк дзiда: яна - сама надзейная служка мая.

Дзiда, якую я кiдаю ў сваiх ворагаў! Як я iм удзячны, што магу нарэшце кiнуць дзiду!

Вялiкае было напружанне маёй хмары: пад грамовы рогат маланак я асыплю градам далiны.

Магутна захвалююцца мае грудзi, грознай бураю праляцiць па гарах iх подых: так прыйдзе палёгка сэрцу.

Сапраўды, як бура, iдзе маё шчасце i свабода! А ворагi няхай думаюць, што нехта лiхi лютуе над iх галовамi.

I нават вы, сяброве мае, збаiцеся маёй неацуглянай мудрасцi; i, магчыма, уцечаце, з маiмi ворагамi.

О, калi б я мог пастушынай жалейкаю адклiкаць вас назад! О, калi б мая мудрасць-iльвiца навучылася рыкаць пяшчотна! А мы ж разам ужо шмат чаго навучылiся!

У бязлюдных гарах зачала мая дзiкая мудрасць; на жорсткiх камянях нарадзiла яна сваё сама малое дзiця.

Цяпер, як шалёная, носiцца яна па пустынi i ўсё шукае мяккага дзёрну - мая старая дзiкая мудрасць!

На мяккае дзярно вашых сэрцаў, сяброве мае! - на любоў вашых сэрцаў яна прагне пакласцi сваё любаснае дзiця!'

Так сказаў Заратустра.

На шчасных выспах

Смоквы падаюць з дрэў сакавiтыя i салодкiя; i пакуль яны падаюць, лопаецца iх чырвоная скурка.

Паўночны вецер я спелым смоквам.

Дык вось, як i смоквы, дастаюцца нам гэтыя павучаннi, сяброве мае: дык пiце з iх сок i ежце iх салодкую плоць! Восень навокал, i яснае неба, i дзень на ўшчэрбе.

Паглядзiце, якая багацiна вакол нас! I як хораша глядзець з гэтага багацця ў далячынi марскiя!

Калiсьцi казалi 'Бог', гледзячы ў марскую далеч; а сёння я вучу вас казаць 'Звышчалавек'.

Бог - гэта нейкая здагадка; але я не хачу, каб ваша здагадка сягала далей за вашу творчую волю.

Цi маглi б вы стварыць Бога? - Дык памаўчыце мне лепей пра ўсiх багоў! А Звышчалавека стварыць вы маглi б.

Можа, нават не вы самыя, братове мае! Але перарабiць сябе ў бацькоў i продкаў Звышчалавека можаце, - гэта быў бы ваш сама лепшы твор?..

Бог - гэта здагадка; але я хачу, каб ваша меранне было ў гранiцах памыснага.

Маглi б вы змыслiць Бога? - Але воля да iсцiны азначала б вам, што ўсё павiнна пераўтварыцца ў па- чалавечы памыснае, па-чалавечы бачнае i па-чалавечы адчувальнае! Вашы ўласныя пачуццi павiнны вы прадумаць да канца!

I тое, што называеце вы светам, павiнна быць спачатку створана вамi: ваш розум, ваша ўяўленне, ваша воля, ваша любоў павiнны зрабiцца светам! I сапраўды, для вашай шчаснасцi, о спазнаўцы!

I як бы вы пераносiлi жыццё без гэтай надзеi, вы, спазнаўцы? Нельга вам зраднiцца нi з неспасцiгальным, нi з неразумным.

Але адкрыю вам цалкам сваё сэрца, сяброве мае: калi б багi iснавалi, як бы я вытрываў, што я не Бог! Значыцца, нiякiх багоў няма.

Вось такую выснову зрабiў я; i цяпер яна мяне вабiць...

Бог - гэта здагадка; але хто выпiў бы ўсю пакуту гэтай здагадкi i не памёр бы? Няўжо трэба адабраць веру ў таго, хто творыць яе, забаранiць арлу лунаць у арлiных вышынях?

Бог - гэта думка, якая ўсё простае робiць крывым i ўсё, што стаiць - каб круцiлася. Як? Значыцца, i сам час адкiнуць, i ўсё, што мiнушчае, лiчыць маною?

Думаць такое - гэта вiхура i крутня касцей чалавечых i ванiты страўнiка: сапраўды хваробай крутнi я