Шануй начальствы свае i слухайся iх, нават калi яны ходзяць крыва! Гэтага хоча добры сон. Хiба ж бо твая ў тым правiна, калi ўлада кульгае?

Таго пастуха назаву сама лепшым, якi пасвiць авечкi на сакавiтых пашах: бо так здабывае ён добры сон.

Я не хачу нi вялiкае чты, нi багатае вучты: ад гэтага запаляецца ў целе каса. Але добра спiцца, калi ёсць добрае iмя i маленькi скарб.

Лепш невялiкi гурток, анiж дурны; але ўсе павiнны прыходзiць i адыходзiць сваiм часам. Гэта спрыяе добраму сну.

Даспадобы мне ўбогiя духам: яны спрыяюць добраму сну. Яны шчасныя, тым болей калi прызнаваць за iмi заўсёды iх рацыю.

Так праходзiць дзень у дабрачынца. А як ноч настае, баюся я клiкаць сон; не хоча ён, каб яго клiкалi, уладыку ўсiх цнотаў!

Я толькi думаю, што зрабiў я i што цэлы дзень мецiў. Цярплiва, як карова, жую гэта ўсё, пытаючыся ў сябе: якiя ж былi тыя дзесяць маiх пераадоленняў?

I тыя дзесяць замiрэнняў, i дзесяць праўдаў, i тыя дзесяць разоў, калi я смяяўся, усцешаны сэрцам?

I вось, пакуль я так разважаю i ўзважваю ўсе гэтыя сорак думак, разбiрае мяне раптам сон, названы ўладыкам цнотаў.

Ён б'е мяне па павеках - i яны цяжэюць, кранаецца вуснаў - i яны не змыкаюцца.

Сапраўды, нячутным крокам ён iдзе да мяне, сама лагодны злодзей, i крадзе мае думкi, i я застываю на месцы, дурны, як гэтая кафедра.

Але ж нядоўга стаю так, змораны сном, i адразу кладуся...'

Слухаючы мудраца, Заратустра смяяўся сам сабе ў сэрцы, бо нешта яму прасвятлiлася. I ён так сказаў свайму сэрцу:

'Дурань гэты мудрэц з яго сарака думкамi, але, мяркую, паспаць ён не дурань.

Шчасны i той, хто жыве з iм побач! Такi сон перадаецца, ён праходзiць нават праз тоўстыя сцены.

Мабыць, сама кафедра ў яго зачараваная. I нездарма сядзяць хлопцы перад прапаведнiкам цноты.

Яго мудрасць кажа: чуваць дзеля добрага сну. Сапраўды, калi б нават жыццё не мела нiякага сэнсу i калi б я быў змушаны выбраць бязглуздзiцу, тады i мне яго мудрасць здалася б найбольш вартаю выбару.

Цяпер мне зусiм зразумела, да чаго колiсь людзi iмкнулiся перад усiм, шукаючы цнотаў. Добрага сну шукалi яны i ў дадатак - цнотаў, увiтых кветкамi соннага маку!

Мудрасць сну без снення - яе прапаведавалi з кафедры ўсе гэтыя хвалёныя мудрацы, iншага сэнсу жыцця яны не ведалi.

I цяпер яшчэ ёсць прапаведнiкi цнотаў, але не заўсёды такiя сумленныя; аднак час iхнi ўжо прамiнуў. I нядоўга яшчэ iм вяшчаць: неўзабаве лягуць i яны.

Шчасныя гэтыя санлiўцы, бо неўзабаве паснуць'.

Так сказаў Заратустра.

Пра 'тагасветных'

Аднаго разу Заратустра, як усе 'тагасветныя', залётаў думкаю па той бок чалавека.

Творам пакутнага i нямоглага Бога здаўся тады мне наш свет.

Ён здаўся мне мрояй i выдумкай Бога; каляровым дымам перад вачмi незадаволенага божышча ўявiўся мне гэты свет.

Дабро i Зло, Радасць i Цярпенне, Я i Ты - усё здавалася мне каляровым дымам перад творчымi вачыма. Творцу рупела адвесцi ад сябе свой позiрк - i ён стварыў свет.

Адвесцi позiрк ад цярпенняў сваiх i забыцца - гэта п'янкая радасць пакутнiкам. Самазабыццём i п'янкою радасцю здаўся мне гэты свет.

Свет, вечна недасканалы; недасканалы адбiтак вечнай супярэчлiвасцi, п'янкая радасць свайму недасканаламу твору - такiм здаўся калiсьцi мне гэты свет.

Так, нiбы той, хто марыць пра iншы свет, нiбы 'тагасветны', памкнуў я аднаго разу свае мары па той бок чалавека. А цi праўда - па той?

О братове мае, гэты створаны мною Бог быў творам рук чалавечых i неразумствам яго, як i ўсе астатнiя божышчы!

Ён быў чалавекам i пры тым толькi малою часткаю чалавека i майго 'Я'; а з майго попелу i полымя прыйшоў да мяне гэты прывiд. I праўда ж бо, цi не з iншага свету прыйшоў ён!

I што ж, братове мае? Не перасiлiў сябе я, пакутнiка, я занёс свой попел у горы i набыў сабе сама зыркае полымя. Зiрнiце! Прывiд адпусцiў мяне!

Пакутаю i цярпеннем было б цяпер мне верыць У такiя прывiды: горам i прынiжэннем было б гэта таму, хто ацаляецца. Таму я цяпер прамаўляю пра тагасветных.

Горам i нямогласцю i кароткiм шаленнем шчасця, якое ведае толькi пакутны цярплiвец, створаны ўсе тыя светы.

Стомленасць, якая прагне адным скачком, смяротным скачком дасягнуць апошняга крэсу, мiлажальная стома няведання, што ўжо не хоча болей хацець, гэта яна стварыла ўсiх багоў i ўсе тыя светы.

Верце мне, братове мае! Цела, якое зняверылася ў целе, пальцамi аслеплага духу абмацвала апошнiя сцены.

Верце мне, братове мае! Цела, якое зняверылася ў зямлi, услухоўвалася ў тое, што гаварылi нетры жыцця.

I вось - захацела яно прабiцца праз апошнiя сцены, выйсцi з апошнiх сваiх крэсаў i дастаць таго свету.

Але надзейна схаваны ад чалавека 'той свет', гэтае Нешта, нечалавечае, зусiм пазбытае ўсiх чалавечых рысаў; i маўчаць нетры жыцця i нiколi не звяртаюцца да чалавека, акрамя як у вобразе Чалавека.

Сапраўды, цяжка даказаць усякае жыццё i цяжка прымусiць яго гаварыць. Але скажыце мне, братове мае, сама дзiвоснае з усяго iснага - цi ж не даказана яно сама лепшым чынам?

Так, самое маё 'Я' i ўвесь хаос супярэчнасцяў яго найбольш сумленна сведчыць пра сваё быццё: творчае, ацэнлiвае, спрагненае 'Я' ёсць мера i каштоўнасць усiх рэчаў.

I гэта маё 'Я', сама праўдзiвае сведчанне быцця, гаворыць пра цела i iмкнецца да яго, нават калi аддаецца палкiм марам i зламанымi крыламi трапеча.

Найсумленней вучыцца яно гаварыць, гэтае 'Я'; i чым болей вучыцца, тым болей знаходзiць слоў, каб хвалiць цела i зямлю.

Новаму гонару навучыла мяне маё 'Я', гэтаму гонару цяпер вучу я людзей: не хаваць болей галавы ў пясок нябесных абстракцый, а высока несцi яе, зямную галаву, што стварае сэнс зямлi.

Новай волi вучу я людзей: прыняць той шлях, якiм раней iшлi слепа i наўздогадзь, i ахвоча iсцi гэтым шляхам, i хвалiць яго, i не збочваць з яго потайкам, як гэта робяць хворыя, блiзкiя да смерцi!

Гэта ж яны, хворыя i блiзкiя да смерцi, занядбалi цела i зямлю, выдумалi Незямное i адкупныя i крывавыя ахвяры; але ж нават гэтыя змрочныя труцiзны, такiя салодкiя iм, яны бралi ў зямлi i ў цела!

Ад галечы i гароты сваёй хацелi яны ўцячы, але зоркi былi занадта далёка. I ўздыхалi яны: 'Ах, каб былi ў небе дарогi, якiмi можна было б прайсцi ў iншае быццё, каб здабыць шчасце!' - i вось яны выдумалi сабе гэтыя пралазы i крывавы напой!

Няўдзячныя! - яны ўбiлi сабе ў галаву, што здолелi адцурацца цела i зямлi. Але ж каму яны абавязаныя болем i шчасцем таго адцурання? - Свайму целу i гэтай зямлi.

Заратустра лагодны з хворымi. Сапраўды, не гневаецца ён на iхнюю няўдзячнасць i на ўсё, што iх суцяшае. Хай жа яны ацаляюцца i перасiльваюцца, хай ствараюць сабе найвышэйшае Цела!

I таго, хто ацаляецца, не дакарае Заратустра, калi той пяшчотна глядзiць на аблуды свае ды апоўначы крадзецца да магiлы свайго Бога; толькi ж хваробаю i слабасцю цела застаюцца ў мяне яго слёзы.

Заўсёды шмат хворых сярод замроеных i затужаных у божышчы: люта ненавiдзяць яны цiкаўнiка i тую, сама маладую, цноту, якая называецца праўдзiвасцю.

Назад, у морак мiнулага яны азiраюцца; сапраўды, iнакш глядзелi тады на мару i на веру: шал розуму лiчыўся богападабенствам, а паняверка - грэхам.

Задужа добра ведаю я гэтых богападобных i ведаю, чаго яны хочуць: яны прагнуць, каб у iх верылi i каб сумненне лiчылася грэхам. Добра ведаю я i тое, у што яны самi вераць найбольш.

Сапраўды, не ў iншыя светы i не ў адкупную сiлу крывi - яны зацята вераць у цела, сваё iхняе цела ў iх -