О душа мая, святло многiх сонцаў вылiў я на цябе, цемру кожнай ночы, i ўсякую тугу i маўчанне: i вось - вырасла ты ў мяне, быццам лаза вiнаградная.

О душа мая, цяжкая плодам сваiм, быццам лаза вiнаградная, стаiш ты перада мною, з набрынялымi саскамi i цёмнымi, густа навiслымi залацiстымi гронкамi:

- збянтэжаная i прыгнечаная шчасцем, поўная чакання ў надмеры сваiм i ў сораме ад гэтага чакання.

О душа мая, нiдзе няма i не было падобнай да цябе, з большай любоўю, шырокай i ўсеахопнай! Дзе будучыня i мiнуўшчына сыходзiлiся б блiжэй, чым у табе?

О душа мая, я ўсё аддаў табе, i дзеля цябе апусцелi рукi мае. I вось! Цяпер ты гаворыш мне з усмешкай, поўная смутку: 'Хто ж з нас павiнен дзякаваць:

- цi павiнен дзякаваць дарыльнiк, што ўзяў у яго той, хто бярэ? Дарыць цi гэта не патрэба есцi? Браць - цi не ёсць гэта спагада?'

О душа мая, я разумею ўсмешку смутку твайго: цяпер плод твой сам цягне журботныя рукi!

Паўната твая пазiрае на шумнае мора, шукае i чакае; туга ад надмеру глядзiць праз неба вачэй тваiх!

I сапраўды, о душа мая! Хто, бачачы ўсмешку тваю, не сплываў бы слязьмi? Самi анёлы лiлi б слёзы перад мiлатою ўсмешкi тваёй!

Твая даброць i твая звышдабрыня не хочуць скардзiцца i плакаць: але самая ўсмешка твая сплывае жаданнем слёз, i дрыготкiя вусны - прагаю галашэння.

'Усякi плач цi не ёсць скарга? I ўсякая скарга цi не ёсць абвiнавачанне?' - так ты кажаш сабе, i лепей усмiхаешся, чым слязьмi вылiваеш цярпеннi свае:

- патокамi слёз вылiць твае цярпеннi ад твайго надмеру i тамлення вiнаграднай лазы па вiнаградары з ягоным нажом!

Але калi не хочаш галасiць, не хочаш выплакаць пурпуровую скруху, табе дадзена будзе спяваць, о душа мая! Глядзi, я ўсмiхаюся сам, прадвяшчаючы табе гэта:

- табе дадзена будзе спяваць песню цярпенняў, пакуль моры не ацiхнуць, прыслухоўваючыся да тамлення твайго,

- пакуль на цiхай змаркочанай роўнядзi мора не паявiцца човен, залаты цуд, вакол золата якога кружляцьме ўсё добрае, благое i нябачнае;

- i мноства звяроў, вялiкiх i малых, i ўсе цудоўнае, легканогае, будзе бегаць па блакiтных сцежках,

- туды да залатога цуду, да вольнага чоўна i ягонага гаспадара - да вiнаградара, якi чакацьме з алмазным сваiм нажом,

- да твайго вялiкага збаўцы,о душа мая, - пакуль яшчэ безназоўнага; толькi песнi будучынi знойдуць яму iмя! I сапраўды, ужо водарыць дыханне тваё гэтымi песнямi;

- ужо палаеш i мроiш ты, ужо п'еш суцяшэнне з усiх глыбокiх, звонкiх крынiц, ужо адпачывае туга твая ў шчасцi будучых песень!

О душа мая, цяпер я аддаў табе ўсё, нават сваё апошняе, i дзеля цябе апусцелi мае рукi: я загадаў табе спяваць - вось маё апошняе!

Я загадаў табе спяваць, дык скажы мне, скажы: хто з нас павiнен дзякаваць? - Зрэшты, не, лепей спявай мне, спявай, о душа мая! I дазволь мне дзякаваць табе!'

Так сказаў Заратустра.

Другая скочная песня

1

'У вочы твае я заглянуў нядаўна, о Жыццё: блiшчала золата ў начы тваiх вачэй - i змоўкла маё сэрца перад палкiм жаданнем:

- я ж бачыў, як залаты човен блiшчаў на цёмнай вадзе, як знiкаў i як зноў паяўляўся, ныраў, вынырваў i да сябе вабiў, залаты човен-гушкалка!

На мае ногi, што парываюцца ў скокi, ты кiнула позiрк - смяшлiвы, пытальны, гарачы, п'янкi.

Сваiмi маленькiмi ручкамi ты толькi двойчы кранула кастаньеты - i вось ужо ногi мае ажылi, адурманеныя танцам.

Пяты адрывалiся ад зямлi, пальцы ног быццам прыслухоўвалiся, каб цябе зразумець: бо слых у танцора - у пальцах яго ног!

Я памкнуўся да цябе - i адступiлася ты ад мяне; зашалясцелi, узляцелi, узвiлiся на мяне хвалi тваiх валасоў!

Ад цябе i ад гэтых змей адхiснуўся я: i спынiлася ты, крыху адвярнуўшыся, i палкае жаданне гарэла ў паглядзе тваiм.

Хiтрымi позiркамi вучыш мяне ты дарогам крывым; на дарогах крывых вучацца хiтрасцi ногi мае!

Зблiзку я баюся цябе, здалёку - абагаўляю; твае ўцёкi вабяць, твой позiрк зысклiвы - спыняе: я пакутую, але чаго я не адцярпеў бы дзеля цябе!

Дзеля цябе, чый холад успалымняе, чыя нянавiсць чаруе, чые ўцёкi прывязваюць, чые кпiны хвалююць:

- хто не адчуваў нянавiсцi да цябе - якая скоўвае, аблытвае, спакушае, шукае, здабывае! Хто не любiў цябе - невiнаватую, нецярплiвую, шалапутную грэшнiцу з вачыма дзiцяцi!

Куды надзiш мяне цяпер, ты - верх дасканаласцi i неўтаймавальнасцi? I зноў уцякаеш - салодкая i няўдзячная ветрагонка!

У танцы iмкнуся я за табою, па найменшым следзе, табою пакiнутым. Дзе ты? Падай мне руку! Хоць адзiн пальчык падай!

Тут пячоры i зарасцi: можна заблудзiцца! Стой! Пачакай! Хiба не бачыш ты, як праносяцца совы i кажаны?

Ты - сава! Ты - кажан! Хочаш дражнi мяне? Дзе мы? Цi не ў сабак навучылася ты скуголiць i брахаць?

Як мiла шчэрыш ты на мяне белыя зубкi, а злыя вочы так i блiскаюць у цянi валасоў!

Вось гэта танец дык танец! Я - паляўнiчы, кiм жа ты хочаш быць: маiм сабакам цi сарнай?

Вось ты i поруч! Яшчэ хутчэй, лiхая скакуха! А цяпер угору! I туды! Жаль! Скачучы, я сам упаў!

О пагардлiвая, глядзi, - я ляжу i прашу лiтасцi! Больш прыемнымi сцежкамi хацеў бы iсцi я з табою:

- сцежкамi кахання праз моўчу стракатых зарасцяў! Альбо там, па беразе возера, у глыбiнях якога танцуюць залатыя рыбкi!

Ты стамiлася? Зiрнi на вячэрнюю зару; а вунь - пасуцца авечкi; хiба не дзiвосна - заснуць пад гукi пастуховай жалейкi?

Ты так стамiлася? Я занясу цябе туды, абдымi мяне! А калi ты сасмягла, я знайду, чым цябе напаiць, толькi вусны твае адмовяцца пiць!

О гэта гнуткая, увiшная змейка, вядзьмарка праклятая! Увiнулася! Дзе ты? А на твары маiм засталiся дзве чырвоныя плямы ад тваiх рук!

Далiбог, я стамiўся быць пастухом тваiм вечным! Я дагэтуль спяваў табе, чарадзейка, а цяпер - ты закрычыш у мяне!

У такт плётцы маёй будзеш скакаць i крычаць! Бо не забыўся ж я плёткi? Не, не забыўся!'

2

Так, адказвала мне Жыццё, зацiскаючы рукамi свае далiкатныя вушы:

'О Заратустра! Не ляскай так страшна плёткай сваёю! Ты ж ведаеш: шум забiвае думкi, а да мяне якраз прыйшлi такiя пяшчотныя думкi!

Мы з табою - па-за дабром i па-за лiхам i не творым нi таго нi другога. Па той бок дабра i зла знайшлi мы выспу сваю i зялёны луг - мы двое, толькi я i ты! Таму мы павiнны жыць у спакоi i згодзе!

А калi мы не любiм адно аднаго ад шчырага сэрца, цi варта праз гэта гневацца?

Ты ж ведаеш, што хораша стаўлюся я да цябе, а часта нават залiшне хораша: i ўсё таму, што раўную цябе да тваёй мудрасцi. Ах, гэтая мудрасць, старая бязглуздая дурнiца!

Але калi мудрасць твая возьме дый кiне цябе, тады i любоў мая нядоўга прабудзе з табою'.

Тут Жыццё задуменна азiрнулася i цiха сказала: 'О Заратустра, ты не надта верны мне!

Ты даўно ўжо любiш мяне не так моцна, як кажаш: ведаю, ты збiраешся неўзабаве пакiнуць мяне.

Бо ёсць стары, цяжкi-цяжкi, гулкi звон - да самай пячоры тваёй далятаюць уначы ягоныя ўдары:

- I калi чуеш ты, як апоўначы б'е гадзiннiк, ты думаеш памiж першым i апошнiм - дванаццатым ударам

- думаеш пра тое, о Заратустра, што неўзабаве пакiнеш мяне, - я ведаю гэта'.

'Ведаю, - вагаючыся, адказаў я, - але ты ведаеш таксама...' - I я сказаў Жыццю нешта на вуха, шэптам,