Усе крыху памаўчалi, разумеючы, што сокал перамог, а нейкая жывая iстота загiнула.

- Вось такое на свеце жыццё, - задумлiва сказаў Мiндоўг.

- Усе есцi хочуць, - заключыў Астап. - Ды лепш я вам таксама раскажу сваю прыгоду. Бо са мной такое было ў дзяцiнстве, - Астап хiтравата ўсмiхнуўся, чаго нi з кiм на белым свеце не было.

- Ну ўжо! - не паверыў князь. - Немагчыма. Усё было i будзе.

- Можа, i будзе, - сказаў Астап, - наперад не ведаю, але раней не было, паклясцiся магу. Неяк расказала мне мая бабка казку пра жабку-князёўну. Назаўтра ранкам iду ўздоўж рова, бачу сядзiць на маёй сцяжынцы жаба. Думаю: вось яно, маё шчасце, мяне чакае. Жабу схапiў, да сэрца прыцiснуў, дамоў прыбег, за печку схаваўся i ў халодную пыску яе цалую. Бабка прыкмецiла, спужалася: 'Унучак, ты што, ашалеў?' - 'Не! - кажу. - Нявеста мая. Трэба пацалаваць, каб у дзяўчынку павярнулася'. Тады бабка кажа: 'А-а! Правiльна, унучак, робiш, але, можа, не сваю нарачоную схапiў. Вазьмi, унучак, торбачку, яшчэ пашукай!' Я iх, можа з дзесятак перацалаваў. Ды вось, не пашанцавала... Ну што, нiхто больш пра такую любоў пахвалiцца не можа?

- Твая праўда! - здзiўлена зазначыў Мiндоўг.

- Я магу! - пераможна аспрэчыў Рэпiк. - Са мной было. I жабу я каля вежы сустрэў. I цалаваў за печчу. I таксама князёўнай не стала...

- Ты глядзi! - расчаравана адгукнуўся Астап. - Дарэмна я паклясцiся хацеў.

А Рукля не ўтрымаўся пакпiць з брата:

- Жабiн жанiх!

- А табе затое варона на нос нагадзiла, - прыгадаў у адказ Рэпiк. Забыўся ўжо, як на гняздо зазiраўся?

Браты абмянялiся варожымi позiркамi i адвярнулiся адзiн ад аднаго ва ўзаемнай непрыязнасцi.

- Варона - святое! - сказаў Мiндоўг, каб замiрыць сыноў. - Усiм ад яе дастаецца. Што нос - у кожнай лужыне адмыеш. Як-небудзь вазьму вас у Коўна, там старадаўняе свяцiлiшча на выспе, святая дуброва - адны вароны толькi i жывуць. Хто ў тых варон каменем кiне - таму галаву сякерай зносяць. А каго якая з тых варон адзначыць, як Руклю, той шчаслiвы ходзiць, месяц не мыецца, перад усiмi выхваляецца - во, глядзiце, знак удачы займеў.

- Што ж гэта за ўдача такая, - засумняваўся Рэпiк, - месяц на галаве паскудства насiць.

- Паспрабуй, - параiў Мiндоўг, - даведаешся.

Абедам прыехалi ў Альконы. Вялiкi двор, абгароджаны высокiм парканам з дубовымi варотамi, стаяў на пагорку блiзка Нёмана. Памiж ракой i лесам шырока раскiнуўся луг. Адным краем ён упiраўся ў лясiстыя ўзгоркi, на другiм была вёска загоншчыкаў, з дзесятак хатаў. Княжы двор закрывалi ад вёскi дзве стадолы, якiя скарыстоўвала пад жытло паўсотня аховы, бо не ўтоплiвалася ў каморы пры двары.

Да вечара ўладкоўвалiся, у прыцемках павячэралi i пайшлi на купальскае вогнiшча. Маладыя кметы пускалi з горкi абмазаныя смалой, падпаленыя колы. Князь, а за iм Агна, Рэпiк, Рукля, Астап паднялiся на ўзгорак. Мiндоўг не ўтрымаўся i таксама запусцiў падпаленае кола да ракi. I апынуўся пераможцам далей за ўсiх ягонае кола пракацiлася. 'Шанцуе табе, княжа, - ухвалiў Астап. Будзе табе гэтым годам шчасце!' - 'Хто ж процiў? - адказаў Мiндоўг. - Абы няшчасця не было!' Агна прысела на высахлую траву, князь прылёг, тады i Астап дазволiў сабе прылегчы. Усе моўчкi глядзелi на зыркiя купальскiя зоркi. На лузе дружыннiкi i вясковыя дзяўчаты скакалi цераз агонь, нарошчваючы яго ў даўжыню. Рэпiк i Рукля з аднагодкамi з вёскi таксама скакалi цераз полымя ўпоперак вогнiшча.

- Што мяне дзiвiць, - сказаў Мiндоўг, - дык гэта зоркi на небе. Што гэта такое? Хоць бы хто знаў ды растлумачыў, што за агеньчыкi там, у вышынi. Кажуць: знiчкi нашыя там агеньчыкамi гараць. Як хто памрэ - знiчка гасне. Нешта мала верыцца. Колькi людзей на маёй памяцi i ў бiтвах загiнулi i сваёй смерцю памерлi, а зорак i на дзесятак не паменшала.

- Тысячы палеглi, - знайшоў яснае рашэнне Астап, - тысячы нарадзiлiся.

- Магчыма, - не задаволiўся князь. - Толькi як яны загараюцца, а? Вось гэта таямнiца... А што, Астап, - раптам змянiў цiкаўнасць князь, - ты папраўдзе жабу цалаваў?

- Не, пакуль не давялося. Бачыў, як Рэпiк цалуе. Ну, i прыдумаў, каб не саромеўся перад братам.

- Шкада, - сказаў князь. - Выходзiць, толькi адзiн мой сын такi дурань даверлiвы.

Агна слухала гэтую размову, глядзела, як слупамi ўзлятаюць над вогнiшчам iскры, бачыла каля агню шчаслiвых дзяцей, i адчувала горасць, што вытруцiла зародак. Быў бы ў яе сын. Яе дзiця. Пакуль Мiндоўг жывы - яна абароненая, i дзiцёнак быў бы пад абаронай. Зясцерагла Даўмонта ад прынiжэння, сябе свайго шчасця пазбавiла, а ён усё адно вымеў яе сляды... Хоць бы хто спынiў тады. Хоць бы дзяды з неба розум прасвятлiлi. Вось, Астап, мог спынiць, але слова процi не сказаў. Быццам бы адгукнуўся на просьбу, дапамог, нават i рызыкаваў, а дзiця загубiла з яго дапамогай. I дачка ў яго ёсць прыёмная, i ўласны сын гадуецца, аднак жа не адгаворваў... Ды што яго вiнавацiць - сама прасiлася. Князя ненавiдзела, па Даўмонту сумавала, а забiла дзiця. Трэба нарадзiць, вырашыла Агна. Хоць даведаюся, што гэта за боль, калi дзiця родзiш, i якая радасць, калi народзiш. А чыё яно - маё...

Князь прабыў у Альканах два днi i, пакiнуўшы ахову, вярнуўся ў Наваградак, як ён сказаў, будаваць вежу i рыхтаваць паход. Агна адчула да яго ўдзячнасць, што не застаўся i даў ёй волю пабыць сам-насам. Усю сярэдзiну лета, пакуль Мiндоўг адсутнiчаў, Агна пра яго i не ўзгадвала. Здавалася ёй, што ён наогул з'ехаў назаўжды. I рэдкiя ўспамiны пра Даўмонта не адгукалiся пачуццямi, нiбы ён быў выпадковы спадарожнiк на забытым ужо шляху. Няблiзка быў Наваградак, яшчэ далей стаяў Крэўскi замак, не хацелася ўзiрацца праз такую далячынь у iхныя дубовыя сцены, вежы, брамы, каморы i насельнiкаў. Быццам растварылiся яны ў павалоцы сонечных летнiх дзён. Марылася Агне, каб на яе забылiся. I ранкам, калi хадзiла ў лес, i ўвечары, калi стаяла на беразе, гледзячы як адбiваюцца зоркi ў Нёмане, цi калi купалася ў цёплай нёманскай затоцы, цi калi гатавала на паварнi, адчувала Агна гэтую мару. 'Добра б, - казала яна сабе, застацца тут назаўсёды. Не бачыць нiкога з iх - нi другога, нi першага. Толькi б дзiця нарадзiць, каб было пра каго клапацiцца'.

Рукля i Рэпiк хадзiлi з кметамi на рыбалку, кармiлiся са стаёўнiкамi з iх катла, спалi ля вогнiшча на выпасе - Агна мала iх i бачыла. Аднойчы яны ўгаварылi яе пайсцi ў пушчу, паказаць мясцiны, дзе гулялi з мацi. Каля вёскi меўся брод цераз Нёман, а за iм пачынаўся малiннiкамi лес. Гэтым бродам яны перайшлi раку, доўга iшлi сцяжынкамi ад паляны да паляны i апынулiся на беразе звiлiстай плыткай рачулкi, шчыльна зарослай парэчкамi. Вывернутая з каранямi сасна служыла мастком; трымаючыся вядомых iм знакаў, пляменнiкi вывелi Агну да iмшыстай паляны, затуленай ад сонца старымi елкамi. Пасярод паляны бiла з зямлi крынiца, ад яе адыходзiў вузкi, шырынёй з далонь, ручай.

- Вось сюды мы хадзiлi, - сказаў Рукля. - Матуля казала, што тут выток ракi, святое месца, прошча...

На зваротным шляху Рэпiк расказаў ёй, што мацi станавiлася перад крынiцай на каленi i казала, каб яны станавiлiся i прасiлi ў прошчы даравання сабе i шчасця дарагiм людзям. А для сябе ў прошчы не трэба прасiць, iншыя папросяць, тады споўнiцца, iнакш - не споўнiцца.

- I што вы прасiлi?, - спыталася Агна.

- Шчасця ёй i бацьку, - быў сумны адказ...

Пазней Агна адна прыходзiла на гэтую зацененую паляну i стаяла каля крынiцы, дзе летась малiлася Марта. Неяк, стоячы на каленях ля прошчы, яна зразумела, што пагадзiлася са сваiм лёсам. Магчыма, i Марта, думала яна, тут, у гэтым глухiм гушчары, пагадзiлася прыняць свой лёс пасля гiбелi Вiшымунта. Як думаеш - так сэрца адчувае цi вучыцца адчуваць. Праўду казала Малгажата. Думала: палон, ганьба, бедны Даўмонт - мардавалася; раздумала аб тым смуткаваць - супакоiлася сэрца. Быў Даўмонт мужам - яго думкамi жыла; пры пляменнiках пайшло жыццё - пра iх трэба клапацiцца. А цяпер самае важнае ў жыццi - свайго сына цi дачку нарадзiць. Марта гэтае шчасце зведала, трэба i ёй зведаць. Будзе сын - будзе Мiндоўг яго аберагаць. Яшчэ, можа, мацней гэтае дзiця палюбiць, чым старэйшых сваiх сыноў. Не патрэбна ёй смерць Мiндоўга. Няхай князь доўга жыве, i сыны ягоныя няхай растуць у мiры, няхай Даўмонт хутчэй знойдзе сабе добрую жонку. А ёй лёс, як i Марце, - быць жонкай вялiкага князя, быць вялiкай княгiняй, бачыць усё, як князь бачыць, нудзiцца без яго, радавацца яму, калi прыязджае, забыцца на ўсе крыўды, каб на шкоду яму нiчога не жадаць.

18

Мiндоўг прыехаў у Альканы ў сярэдзiне жнiўня. Ужо снапы стаялi на iржышчы за вёскай, гаi пачалi жаўцець да бабiнага лета, вада ў Нёмане несла апалае лiсце, i ўсе - ад дзяцей да аховы - настроiлiся на блiзкае вяртанне ў Наваградак. Рукля i Рэпiк за лета падраслi, i князь задаволена здзiвiўся, параўнаўшы леташнiя засечкi на вушаку з новымi. 'Калi кожны год на далонь прыбаўляць, - пажартаваў ён, - дык хутка галовой столь праб`еце!' Сустрэча ўзрадавала i Агну: хата запоўнiлася, выраўняўся малаўцямны парадак - паланёная цётка i дзецi сястры. Цяпер за сталом сядзеў бацька яе