белыя, не сiвыя, як у старых, а белыя, як у альбiносаў, вочы чырвоныя, як гранаты. Рукi былi сутаргава сцiснуты, вочы шырока раскрыты, а на твары застыў выраз гневу i адчаю.

- Закрыйце яму твар! - крыкнуў хтосьцi. - Дзеля ўсяго святога, закрыйце твар!

Цела накрылi прасцiной, якую ўзялi ў шынку 'Вясёлыя крыкетысты', i перанеслi ў дом. Там, на ўбогай пасцелi, у бедным паўцёмным пакоi, сярод недасведчанага, узбуджанага здарэннем натоўпу, збiты i зранены, якому здрадзiлi i якога бязлiтасна замучылi, закончыў свой дзiўны i страшны жыццёвы шлях Грыфiн - першы з людзей, якi змог стаць нябачным, Грыфiн таленавiты фiзiк, роўнага якому яшчэ не бачыў свет.

ЭПIЛОГ

Так заканчваецца аповесць аб незвычайным i згубным эксперыменце Невiдзiмкi. А калi вы жадаеце даведацца пра яго больш, то зазiрнiце ў невялiкую карчму каля Порт-Стоў i пагаварыце з гаспадаром. Шыльда гэтай карчмы - пустая дошка, уверсе якой намаляваны капялюш, унiзе - чаравiкi, а назва яе - загаловак гэтай кнiгi. Гаспадар - нiзенькi, тоўсценькi чалавечак з доўгiм тоўстым носам, шчацiнiстымi валасамi i тварам у чырвоных плямах. Выпiце пабольш, i ён не прамiне падрабязна расказаць вам аб усiм, што здарылася з iм пасля апiсаных вышэй падзей, i пра тое, як суд спрабаваў адабраць у яго знойдзеныя пры iм грошы.

- Калi яны пераканалiся, што нельга вызначыць, чые гэта грошы, дык яны сталi гаварыць - вы толькi падумайце! - быццам са мной трэба абысцiся як са скарбам. Ну, скажыце самi, хiба я падобны на скарб? А потым адзiн пан плацiў мне па гiнеi кожны вечар за тое, што я расказваў гэтую гiсторыю ў мюзiк-холе.

Калi ж вы пажадаеце адразу спынiць паток яго ўспамiнаў, дык вам варта толькi спытаць яго, цi не сыгралi сваю ролю ў гэтай гiсторыi нейкiя рукапiсныя кнiгi. Ён адкажа, што кнiгi сапраўды былi, i пачне клятвенна сцвярджаць, што дарэмна ўсе чамусьцi лiчаць, быццам яны i дагэтуль у яго, няпраўда гэта, у яго iх няма!

- Невiдзiмка сам забраў iх у мяне, схаваў дзесьцi, яшчэ калi я ўцёк ад яго i схаваўся ў Порт-Стоў. Гэта ўсё мiстэр Кемп выдумляе, нiбы гэтыя кнiгi ў мяне.

Пасля гэтага ён задумваецца, крадком назiрае за вамi, нервова перацiрае шклянкi i, нарэшце, выходзiць з пакоя.

Ён стары халасцяк, у яго здаўна халасцяцкiя густы, i ў доме няма нiводнай жанчыны. Знешнiя часткi свайго касцюма ён зашпiльвае пры дапамозе гузiкаў - гэтага патрабуе яго становiшча, - але калi справа даходзiць да падцяжак i iншых iнтымных частак туалету, ён усё яшчэ карыстаецца вяровачкамi. У справах ён не вельмi прадпрымальны, але дужа клапоцiцца аб рэспектабельнасцi сваёй установы. Рухi яго павольныя, i ён схiльны да роздуму. У вёсцы ён лiчыцца разумным чалавекам, яго беражлiвасць выклiкае ва ўсiх павагу, а пра дарогi Паўднёвай Англii ён паведамiць вам больш звестак, чым любы даведнiк.

У нядзелю ранiцай - кожную нядзелю ў любую пару года - i кожны вечар пасля дзесяцi гадзiн ён адпраўляецца ў гасцiную карчмы, прыхапiўшы шклянку джына, ледзь разбаўленага вадой, i, адставiўшы яе, зачыняе дзверы, аглядвае шторы i нават заглядвае пад стол. Пераканаўшыся ў поўнай сваёй адзiноце, ён адчыняе шафу, затым скрынку ў шафе, вымае адтуль тры кнiгi ў карычневых скураных пераплётах i ўрачыста кладзе iх на сярэдзiну стала. Пераплёты патрапаныя i пакрыты налётам зялёнай цвiлi, - таму што аднойчы гэтыя кнiгi начавалi ў канаве, - а некаторыя старонкi зусiм размыты бруднай вадой. Гаспадар сядае ў крэсла, павольна набiвае глiняную люльку, не адводзячы зачараванага позiрку ад кнiг. Потым ён падсоўвае да сябе адну з iх i пачынае вывучаць яе, перагортваючы старонкi ад пачатку да канца, або ад канца да пачатку.

Бровы яго ссунуты, i губы варушацца ад намаганняў.

- Шэсць, маленькае два зверху, крыжык i кручок. Госпадзi, вось галава была!

Праз некаторы час стараннасць яго слабее, ён адкiдваецца на спiнку крэсла i глядзiць скрозь клубы дыму ў глыбiню пакоя, быццам бачыць там нешта, не даступнае воку простых смертных.

- Колькi тут таямнiц, - гаворыць ён, - дзiўных таямнiц... Эх, дазнацца б толькi! Я ўжо б не так зрабiў, як ён. Я б... эх! - зацягваецца люлькай.

Потым ён пачынае марыць, iм авалодвае неўмiручая чароўная мара яго жыцця. I, нягледзячы на ўсе пошукi, якiя вядзе нястомны Кемп, нi адзiн чалавек на свеце, акрамя гаспадара карчмы, не ведае, дзе знаходзяцца гэтыя кнiгi, у якiх схавана тайна нябачнасцi i шмат iншых дзiўных таямнiц. I нiхто гэтага не даведаецца да самай яго смерцi.

1897