гайдаўся над вадой. Пад намi iмчалася i пенiлася вада, вабячы нас зноў. Збоку рака не здавалася асаблiва небяспечнай, але дастаткова было апусцiць у яе палец, адзiн толькi палец, каб адчуць сiлу яе iмклiвай плынi.

Мы сядзелi на дрэве, i я паглядзеў угору на схiл. I чаго зусiм не чакаў я ўбачыў коннiкаў з коп'ямi! Гэта былi салдаты Тэнджыла... Яны скакалi на конях, але мы нiчога не чулi з-за шуму вады.

Джанатан убачыў iх таксама, але я не заўважыў, каб ён спалохаўся. Мы цiха сядзелi, чакаючы, што яны праедуць мiма. Але яны не праехалi мiма. Яны спынiлiся i саскочылi з коней, як быццам хацелi адпачыць.

- Джанатан, цi не цябе яны шукаюць? - у трывозе запытаўся я.

- Не, - адказаў ён. - З Карманьякi яны едуць у Далiну Дзiкай Ружы. Ля вадаспада Карма ёсць падвесны мост, i Тэнджыл пасылае сваiх салдат па гэтай дарозе.

- Але чаго iм спыняцца якраз тут?

- Не ведаю...Не хацелася б, каб яны бачылi нас, - адказаў Джанатан.

Я налiчыў шэсць чалавек. Яны аб нечым размаўлялi, нiбы спрачалiся, паказваючы на ваду, але разабраць што-небудзь было немагчыма. Раптам адзiн з iх накiраваў свайго каня ўнiз па схiле да ракi. Ён ехаў проста да нас, i добра, што мы так удала схавалiся на дрэве.

Астатнiя ўслед яму крычалi:

- Не рабi гэтага, Парк! Ты ўтопiшся разам з канём.

Але той, каго яны называлi Паркам, толькi смяяўся:

- Я дакажу! Калi я не праплыву да той скалы i назад, слова гонару, я стаўлю вам пiва!..

Цяпер было ясна, што ён збiраўся рабiць. Непадалёк з вады выступаў камень. Вада шалёна кружыла вакол яго, i толькi невялiкая яго частка была бачна на паверхнi. Парк павiнен быў заўважыць яго, калi пад'язджаў да берага, але цяпер ён, мабыць, толькi думаў пра заклад.

- Дурань! - сказаў Джанатан. - Няўжо ён думае, што конь паплыве супраць цячэння ў гэтым месцы.

Парк ужо скiнуў шлем, плашч, чаравiкi i, застаўшыся толькi ў кашулi i штанах, усё спрабаваў прымусiць каня зайсцi ў раку. Гэта быў невялiкi вараны сiмпатычны конь. Парк крычаў, лаяўся, паганяў яго, але той упiраўся i не хацеў iсцi ў ваду. Ён баяўся. Парк ударыў каня. Бiзуна ў яго не было, таму ён ударыў яго кулаком па галаве. Я пачуў, як Джанатан з сiлай увабраў у сябе паветра, гэтак жа, як ён рабiў на плошчы.

Нарэшце Парк дамогся свайго: напалоханы конь увайшоў у раку толькi таму, што гэты вар'ят прымусiў яго. Жахлiва было глядзець, як ён кiдаўся, калi паток падхоплiваў яго.

- Ён будзе рухацца проста на нас, - заўважыў Джанатан. - Парк можа рабiць што хоча, але ён нiзавошта не прымусiць каня падысцi да гэтага каменя.

Але ён спрабаваў, ён проста высiльваўся. О, як ён дрыжаў i як напружваўся, адчуваючы сiлу i моц ракi!

Нарэшце Парк таксама адчуў, што яго жыццё ў небяспецы, i паспрабаваў накiраваць каня да берага, але хутка зразумеў, што гэта яму не ўдаецца. Вада прагла свайго, яна хацела аднаго - скiнуць яго ў вадаспад Карма, яна падрыхтавала яму лёс, якi ён цалкам заслужыў. Мне было шкада каня, ён быў невiнаваты i зусiм бездапаможны. Цяпер iх гнала плынь акурат на нас, як i прадбачыў Джанатан. Хутка яны пранясуцца мiма нас i знiкнуць. У вачах Парка застыў жах - ён ужо ведаў, што яго чакала.

Я павярнуў галаву да Джанатана, i ад нечаканасцi ў мяне вырваўся крык. Ён звесiўся з галiны да самай вады, вiсеў дагары нагамi, ашчаперыўшы галiну, i як толькi Парк падплыў, Джанатан схапiў яго за валасы i падцягнуў так, што той здолеў схапiцца за галiну.

Потым Джанатан паклiкаў каня:

- Iдзi сюды, маленькi. Iдзi сюды...

Каня ўжо праносiла мiма, ён рабiў адчайныя намаганнi павярнуць на голас. На канi ўжо не было гэтага грузу, Парка, але ўсё роўна ён ужо амаль тапiўся. Джанатану нейкiм чынам удалося схапiць яго за павады, i ён пачаў цягнуць за iх. Гэта перайшло ў перацягванне памiж жыццём i смерцю, бо рака не жадала саступаць, ёй патрэбны былi абодва: i конь, i Джанатан. Я, ледзь не вар'яцеючы, закрычаў Парку:

- Дапамажы iм, стары асёл, дапамажы iм!

Ён ужо ўзлез на дрэва i сядзеў там у бяспецы, жывы i цэлы, зусiм побач з Джанатанам, але адзiнае, чым гэты дурань дапамог Джанатану, дык гэта тым, што нахiлiўся i залямантаваў:

- Адпусцi каня, там у лесе яшчэ два, я магу ўзяць аднаго з iх замест гэтага. Адпусцi яго!

Чалавек становiцца дужэйшым, калi злуецца, я неяк чуў пра гэта. Можа, тым самым Парк дапамог Джанатану выратаваць каня.

Потым, калi ўсё скончылася добра, Джанатан сказаў Парку:

- Дурань, няўжо ты думаеш, што я выратаваў цябе, каб ты потым украў майго каня? I табе не сорамна?

Вiдаць, Парку стала ўсё-такi сорамна, але ён нiчога не сказаў i нават не спытаў, хто мы такiя. Ён проста падняўся наверх па схiле са сваiм канём i неўзабаве знiк разам з астатнiмi салдатамi.

У той вечар мы распалiлi вогнiшча над вадаспадам Карма, i я ўпэўнены, што нiводнае вогнiшча ў свеце не гарэла так, як наша.

Гэта было страшнае i разам з тым прыгожае месца, як нiдзе нi на зямлi, нi ў сусвеце. I горы, i рака, i вадаспад - усё было такое велiчнае, што здавалася, нiбыта адбываецца ў сне.

Мы стаялi на тым самым мосце, якi пабудавалi па загадзе Тэнджыла над глыбокай цяснiнай, што раздзяляе дзве краiны: Карманьяку i Наджыялу, размешчаныя па абодва бакi Старажытнай Ракi. Рака, глыбокая пад мостам, несла сябе далей да вадаспада i з гулкiм ровам кiдалася з яго.

- Як можна было пабудаваць мост над такой страшнай цяснiнай? - запытаў я ў Джанатана.

- Мне таксама хацелася б даведацца пра гэта, - адказаў ён. - Колькi жыццяў загiнула, пакуль ён будаваўся? Колькi людзей зрывалася ўнiз i знiкала з крыкам у вадаспадзе Карма? Як бы мне хацелася ведаць пра ўсё гэта.

Мяне скаланула, нiбы пачуў я развiтальны крык людзей, якi ўсё яшчэ аддаецца рэхам у гарах.

Цяпер мы знаходзiлiся вельмi блiзка ад замка Тэнджыла. Па другi бок моста бачылася дарога, якая вядзе ў горы, у Старажытныя Горы Карманьякi.

- Калi iсцi па гэтай дарозе, то прыйдзеш да сцен замка Тэнджыла, - сказаў Джанатан.

Мы распалiлi вогнiшча на выступе скалы, высока над вадаспадам. Я сеў да вадаспада спiной, каб не бачыць мост, якi вядзе да замка Тэнджыла. Я бачыў толькi вогнiшча, якое мiгцела на фоне гор, i добры, прыгожы твар Джанатана ў водблiсках агню, а таксама коней, якiя адпачывалi воддаль.

- Гэта вогнiшча самае лепшае за ўсе, каля якiх даводзiлася сядзець, прызнаўся я. - Бо тут я побач з табой, Джанатан.

Дзе б я нi быў, я адчуваў сябе ўпэўнена да таго часу, пакуль Джанатан быў са мной. I цяпер я быў шчаслiвы, таму што я сядзеў каля вогнiшча побач з iм, а гэта якраз тое, пра што мы так часта гаварылi, калi яшчэ жылi на зямлi.

- Днi вогнiшчаў i легенд - памятаеш, як ты расказваў мне пра гэта?

- Так, памятаю, - адказаў Джанатан. - Але тады я не ведаў, што тут, у Наджыяле, такiя жорсткiя легенды.

- А цi гэта павiнна быць так? - запытаўся я.

Нейкi час ён, гледзячы на агонь, сядзеў моўчкi, потым загаварыў:

- Не, калi апошняя бiтва закончыцца, Наджыяла зноў, магчыма, будзе краiнай, дзе ўсе казкi стануць добрымi, а жыццё будзе лёгкiм, як раней.

Успыхнула полымя, i ў яго водблiсках я ўбачыў, якi сумны i стомлены быў Джанатан.

- Апошняя бiтва, Сухарык, будзе страшнай казкай пра смерць i толькi пра смерць. Таму Орвар павiнен узначалiць бiтву. Я не магу забiваць...

'Я гэта ведаю', - падумалася мне, i я запытаўся ў яго:

- Навошта ты выратаваў жыццё таму чалавеку, Парку? Цi ж гэта добра?

- Я не ведаю, цi правiльна зрабiў, - адказаў Джанатан. - Але ёсць рэчы, якiя трэба рабiць не разважаючы, iнакш ты не чалавек, а дрэнь, - я казаў табе пра гэта раней.

- А вось, скажам, яны здагадалiся б, хто ты, - працягваў я, - i схапiлi б цябе...